Józefów (powiat biłgorajski) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Józefów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Urząd Miejski
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	biłgorajski
Gmina	Józefów
Data założenia	1725
Prawa miejskie	1725–1870, 1988
Burmistrz	Roman Dziura
Powierzchnia	5,00 km²
Wysokość	230–289 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 2474; 494,8 os./km²
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	23-460
Tablice rejestracyjne	LBL
	Położenie na mapie Polski Józefów
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Józefów
	Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego Józefów
	Położenie na mapie gminy Józefów Józefów
	50°29′00″N 23°03′00″E/50,483333 23,050000
TERC (TERYT)	0602074
SIMC	0987897
	Urząd miejskiul. Kościuszki 37; 23-460 Józefów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Józefów (inne nazwy: Józefów Biłgorajski, Józefów Ordynacki) – miasto w woj. lubelskim, w powiecie biłgorajskim, położone nad rzeką Niepryszką, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Józefów.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Józefów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zamojskiego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Józefów liczył 2474 mieszkańców^[2].

Józefów leży w historycznej ziemi przemyskiej^[3], w centrum Roztocza i Puszczy Solskiej, nad rzeką Niepryszką. Do południowych granic miasta przylega Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, natomiast o ok. 4 km na północny zachód jest oddalona granica Roztoczańskiego Parku Narodowego. Działa tu kilka drobnych przedsiębiorstw przemysłowych (przemysł spożywczy i kamieniarski). Miasto jest także lokalnym ośrodkiem handlowo-usługowym dla mieszkańców okolicznych miejscowości.

Jest drugim miastem w Polsce o nazwie Józefów.

Położenie Józefowa względem niektórych ważniejszych miast

ok. 30 km na południowy wschód od Biłgoraja
ok. 27 km na zachód od Tomaszowa Lubelskiego
ok. 30 km na południowy zachód od Zamościa
ok. 92 km na południowy wschód od Lublina
ok. 240 km na południowy wschód od Warszawy

Historia

Józefów został założony na początku XVIII wieku na gruntach wsi Majdan Nepryski. Akt lokacyjny podpisał V ordynat zamojski Tomasz Józef Zamoyski (od jego drugiego imienia pochodzi nazwa miejscowości) 3 grudnia 1725 roku^[4]. Mówi on m.in. o tym, iż miasto jest lokowane na prawie niemieckim (magdeburskim) i ma prawo do 4 jarmarków rocznie (wkrótce liczba ta wzrosła do 9). Miasteczko pozostawało w granicach Ordynacji aż do II wojny światowej.

Jako miejsce lokacji wybrano środek okręgu, który tworzą najważniejsze miasta regionu – Biłgoraj, Zamość i Tomaszów Lubelski.

Od początku Józefów bardzo szybko się rozwijał. Miasteczko było ośrodkiem rzemieślniczym i kamieniarskim. Większość domów budowano z drewna, na co wpływało położenie w centrum Puszczy Solskiej.

Rozwój Józefowa został zahamowany pod koniec XVIII wieku – pewne ożywienie nastąpiło w 1820 roku^[5], kiedy żydowska rodzina Waxów założyła tu drukarnię wydającą hebrajskie księgi. W czasie swego największego rozkwitu księgarnia zatrudniała ponad połowę mieszkańców Józefowa. Miasteczko dostało się pod zabór austriacki, później na krótko weszło w skład Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku Józefów został zagarnięty przez Rosję. Od tego czasu miasteczko zaczęło podupadać.

Powstanie listopadowe nie odbiło się tu większym echem. Odwrotnie powstanie styczniowe – w okolicach działały liczne oddziały powstańcze, m.in. gen. Antoniego Jeziorańskiego, Leona Czechowskiego czy słynnego Marcina Borelowskiego ps. „Lelewel”. 24 kwietnia 1863 roku pod Józefowem odbyła się bitwa, w której zginął m.in. poeta Mieczysław Romanowski.

W 1864 roku władze rosyjskie za pomoc powstańcom odebrały Józefowowi prawa miejskie.

Od tego czasu osada zaczęła jeszcze szybciej biednieć. Józefów był nawiedzany przez pożary i epidemie – największa z nich, epidemia cholery w latach 50. XIX wieku sprawiła, że zmarło ok. 250 osób.

Liczba Żydów zamieszkujących Józefów
Lata	Liczba ludności	Liczba Żydów
1830	1162	849 (73%)
1840	1364	859 (63%)
1860	917	642 (70%)
1905	1744	1256 (72%)

Od 1820 roku do lat 50. XIX wieku w Józefowie działała słynna w całym kraju drukarnia ksiąg hebrajskich, należąca do żydowskiej rodziny Waxów.

Żydzi stanowili bardzo duży odsetek mieszkańców Józefowa. Podobnie jak w okolicznych miastach, trudnili się głównie handlem i rzemiosłem.

W 1918 roku Józefów znalazł się w granicach odrodzonej Rzeczypospolitej. Miasteczko próbowało podnieść się z porozbiorowej biedy i zacofania. Udało się to w niewielkim stopniu – np. nie udało się go zelektryfikować, większość domów wciąż budowano z drewna, brakowało połączenia kolejowego i drogowego z ważniejszymi miastami, takimi jak Zamość i Biłgoraj (linia kolejowa przebiega przez oddalony o 4 km Długi Kąt).

Liczba mieszkańców miasta w latach 1822–1905
Lata	Liczba	Lata	Liczba
1822	1045	1854	1141
1830	1162	1855	969
1835	1245	1860	917
1840	1364	1882	1200
1850	1181	1905	1744

Lata II wojny światowej były dla Józefowa najcięższym okresem w historii. 8 września 1939 roku od strony Zamościa i Biłgoraja do Józefowa zaczęły dobiegać odgłosy detonacji ciężkich bomb lotniczych, natomiast 11 września na północnym zachodzie widać było ogromną łunę – płonący Biłgoraj. 16 września przez miasteczko przejechał sztab połączonych Armii „Kraków” i „Lublin”, następnego dnia przemieszczały się tędy oddziały Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Tego samego dnia w okolicach odbyły się walki z wojskami Wehrmachtu. W mieście wybuchły pożary – spłonęło całe centrum miejscowości.

Od 28 września 1939 roku, zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow Józefów znajdował się pod okupacją sowiecką. Później, na skutek zmian wprowadzonych do umowy niemiecko-sowieckiej, żołnierze Armii Czerwonej wycofali się z miejscowości i Józefów znalazł się na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Podczas okupacji niemieckiej w okolicach działały bardzo liczne oddziały partyzanckie. Miasteczko leżało na terenie objętym „powstaniem zamojskim”, zaś najbliższe okolice uzyskały miano „Rzeczypospolitej Józefowskiej”. Odbyło się tu bardzo wiele akcji dywersyjnych – m.in. brawurowe odbicie z niewoli Konrada Bartoszewskiego „Wira” 26 lutego 1942 roku. Niemieccy dowódcy raportowali, iż Zamojszczyzna to centralny ośrodek bandytyzmu w Polsce, natomiast jego głównym punktem jest Józefów lub Aleksandrów. Najsłynniejszymi oddziałami partyzanckimi działającymi w okolicy były:

oddział AK pod dowództwem por. Konrada Bartoszewskiego, ps. „Wir”
oddział AK pod dowództwem por. Czesława Mużacza, ps. „Selim”
oddział AK pod dowództwem por. Hieronima Miąca, ps. „Korsarz”
oddział AK pod dowództwem por. Piotra Wasilika, ps. „Kuba”
oddział AK pod dowództwem por. Edwarda Błaszczaka, ps. „Grom”
oddział AK pod dowództwem ppor. Włodzimierza Hascewicza, ps. „War”
oddział AK pod dowództwem por. Adama Haniewicza, ps. „Woyna”
oddział GL pod dowództwem Umera Achmołła Adamanowa, ps. „Miszka Tatar”

Osobny artykuł: Pacyfikacja Pardysówki.

Józefów był również ośrodkiem nasilonego terroru niemieckiego. 26 lutego 1942 roku Niemcy publicznie rozstrzelali rodzinę Konrada Bartoszewskiego i zrównali jego dom z ziemią. 1 czerwca 1943 roku Józefów został zbombardowany za zamordowanie dwóch oficerów SS. Następnie Niemcy chcieli zamordować resztę mieszkańców miasteczka, lecz udaremnił to atak partyzantów na miasto. W 1943 roku została również spacyfikowana wieś Pardysówka, dzisiejsza dzielnica miasta.

Podczas wojny Niemcy dokonali zagłady żydowskiej społeczności Józefowa. 11 maja 1942 roku na ulicach miasta i w pobliskim kamieniołomie trzech Niemców zastrzeliło ok. 120 Żydów. 13 lipca niemieccy policjanci rozstrzelali na Winiarczykowej Górze od 1300 do 1500 Żydów – w większości kobiety, dzieci i starców. Ostateczna likwidacja józefowskiego getta nastąpiła na początku listopada 1942 roku, gdy Niemcy wywieźli ostatnich zamieszkujących w nim Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.

Osobny artykuł: Zbrodnia w Józefowie (1942).

24 lipca 1944 roku Józefów został zajęty przez Armię Czerwoną. Od tego czasu miasteczko bardzo szybko się rozwijało – urządzono wiele nowych ulic, zbudowano wiele obiektów publicznych. W połowie października 1944 roku z inicjatywy józefowskiej inteligencji rozpoczęło działalność Samorządowe Gimnazjum Koedukacyjne w Józefowie pod dyrekcją Marii Przewor, utrzymywane ze środków Gminnej Rady Narodowej – od 1949 roku państwowe Gimnazjum i Liceum w Józefowie (pierwsza matura 1951 rok)^[6]^[7]. Jednakże elektryfikacja Józefowa miała miejsce dopiero w 1959 roku.

W 1988 roku Józefów odzyskał prawa miejskie.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Józefowa w 2014 roku^[8].

Zabytki

Ratusz z 1775 roku
XIX-wieczna synagoga
XIX-wieczny kościół parafialny
park przykościelny – dawny cmentarz, zachowane niektóre nagrobki, drzewa – pomniki przyrody
cmentarz parafialny – wiele zabytkowych nagrobków z XIX i XX wieku, w tym grób poety Mieczysława Romanowskiego, liczne drzewa – pomniki przyrody
XIX-wieczny kirkut, od czasów wojny pozostający w stanie dewastacji
XIX-wieczna kapliczka z kopią obrazu Matki Boskiej Leżajskiej w północno-wschodniej części rynku^[9]

Turystyka

Miasto, ze względu na świetne walory krajoznawcze jest odwiedzane przez bardzo wielu turystów. Powodem tego jest także dogodne położenie w centrum Roztocza i Puszczy Solskiej – regionów, które odwiedzają rzesze turystów rocznie.

Działają tu trzy rekreacyjne zalewy. Najnowszy został otwarty w roku 2011. Warto zobaczyć zamknięte podmiejskie kamieniołomy, cmentarz żydowski, byłą synagogę i liczne pomniki w miejscach bitew z roku 1863 i z lat 1939–1944.

W 2011 r.^[10] na wzniesieniu nad kamieniołomem wybudowano wieżę widokową o wysokości 18,45 m, z tarasem widokowym na poziomie 11,80 m^[11].

Przebiega tędy 6 szlaków turystycznych pieszych i 3 rowerowe.

Sport

W Józefowie funkcjonuje Ludowy Klub Sportowy Cosmos Józefów – amatorski klub piłkarski, założony w 1989 roku. W 1991 roku Unipol Długi Kąt (klasa O) i LZS Cosmos Józefów połączyły się tworząc klub LKS Cosmos Józefów. Obecnie drużyna seniorów gra w grupie zamojskiej klasy okręgowej. Cosmos rozgrywa mecze na stadionie sportowym w Długim Kącie, o pojemności 4000 widzów, znajdującym się w Długim Kącie.

Ludzie związani z Józefowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Józefowie (powiat biłgorajski).

Zobacz też

Przypisy

↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22.
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-18] .
↑ Jan Górak: Miasta i miasteczka Zamojszczyzny. Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Zamość 1990, s. 85.
↑ Artur Pawłowski: Roztocze – przewodnik. Wyd. II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2011, s. 102. ISBN 978-83-62460-16-8.
↑ Artur Pawłowski: Roztocze – przewodnik. Wyd. II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza REWASZ, 2011, s. 103. ISBN 978-83-62460-16-8.
↑ Ćwik 1992 ↓, s. 205–206.
↑ Historia Liceum, Stowarzyszenie Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie [dostęp 2023-04-30] .
↑ Józefów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Józefów – gdziebylec.pl – cała Polska w kieszeni [online], www.gdziebylec.pl [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-07] .
↑ Józefowski kamień – gazetabilgoraj.pl. [dostęp 2017-09-11].
↑ Baszta widokowa – projekt architektoniczno-budowlany. [dostęp 2017-09-11].

Bibliografia

WładysławW. Ćwik WładysławW., Dzieje Józefowa, Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1992, ISBN 83-03-03461-8 .

Linki zewnętrzne

Józefów – strona miasta
Historia Żydów w Józefowie. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-05)]. na portalu Wirtualny Sztetl
Józefów (ordynacki), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 609 .

[rocz22-1] GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22.

[populacja2019-2] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-18] .

[3] Jan Górak: Miasta i miasteczka Zamojszczyzny. Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Zamość 1990, s. 85.

[4] Artur Pawłowski: Roztocze – przewodnik. Wyd. II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2011, s. 102. ISBN 978-83-62460-16-8.

[5] Artur Pawłowski: Roztocze – przewodnik. Wyd. II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza REWASZ, 2011, s. 103. ISBN 978-83-62460-16-8.

[CITEREFĆwik1992205–206-6] Ćwik 1992 ↓, s. 205–206.

[7] Historia Liceum, Stowarzyszenie Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie [dostęp 2023-04-30] .

[populacja2016-8] Józefów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[9] Józefów – gdziebylec.pl – cała Polska w kieszeni [online], www.gdziebylec.pl [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-07] .

[10] Józefowski kamień – gazetabilgoraj.pl. [dostęp 2017-09-11].

[11] Baszta widokowa – projekt architektoniczno-budowlany. [dostęp 2017-09-11].

[12] oprócz gmin Aleksandrów, Kocudza i Tarnogród, oraz części gmin Huta Krzeszowska, Puszcza Solska i Sól (pozostały w gub. lubelskiej)

[13] twór przejściowy, utworzony z części powiatu jarosławskiego

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

Miasto	Józefów
Wsie	Borowina Brzeziny Czarny Las Długi Kąt Górecko Kościelne Górecko Stare Górniki Hamernia Majdan Kasztelański Majdan Nepryski Samsonówka Siedliska Stanisławów Szopowe Tarnowola
Kolonia	Pastuszki
Osady	Długi Kąt-Osada Józefów Roztoczański Tartak Długi Kąt
Części miasta	Futymówka Morgi Pardysówka Duża Pardysówka Mała
Części wsi	Izbice Morgi Poduchowne Stare Górniki Zachoiny Zagórzany
Osada wsi	Florianka

Miasta	Biłgoraj Frampol Goraj Józefów Tarnogród Turobin
Gminy miejskie	Biłgoraj
Gminy miejsko-wiejskie	Frampol Goraj Józefów Tarnogród Turobin
Gminy wiejskie	Aleksandrów Biłgoraj Biszcza Księżpol Łukowa Obsza Potok Górny Tereszpol

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1912) gubernia chełmska^[A] (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Biłgoraj Józefów (do 1870) Krzeszów (do 1870) Szczebrzeszyn (← 1940–44 →) Tarnogród (do 1870 i 1915–1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (1867–1954) Babice (1867–1954) Bi(e)łgoraj (1867–1874) Biłgoraj (od 1973) Biszcza (1867–1954 i od 1973) Cieplice (1940–44^[B]) Dzików Stary (← 1940–44 →) Frampol (← 1923–1954 i od 1973) Goraj (← od 1923–30, 1939–54 i od 1973) Harasiuki (od 1973) Huta Krzeszowska (1867–1954) Józefów (od 1973) Kocudza (1867–1954) Krzeszów (1867–1954) Kuryłówka (← 1940–44 →) Księżpol (Kniaźpol) (1867–1954 i od 1973) Lipiny (1867–1874) Łukowa (1867–1954 i od 1973) Majdan Sopocki (1867–1923 →) Obsza (od 1973) Potok (Górny) (1874–1954 i od 1973) Puszcza Solska (1874–1954) Radecznica (← 1940–44 →) Sól (1867–1954) Tarnogród (1870–1915 i 1919–54) Tarnogród (od 1973) Tereszpol (← 1940–44 → i od 1973) Wola Różaniecka (1867–1954) Zwierzyniec (← 1940–44 →)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Babice (1954–57) Bidaczów Stary (1954–59) Biłgoraj (1954–56) Biłgoraj (1960–72) Biszcza (1954–72) Bukowa (1954–61) Bukowina (1954–59) Bystre (1954–55 →) Chmielek (1954–59) Czarnystok (← 1958–59 →) Dąbrowica (1954–59) Dzwola (1954–55 →) Frampol (1954–72) Goraj (1954–72) Górecko Stare (1954–59) Gromada (1954–56) Harasiuki (1954–72) Hedwiżyn (1954–61) Hosznia Ordynacka (1954–59) Hucisko (1954–59) Huta Plebańska / Huta Krzeszowska (1954–72) Jędrzejówka (1954–61) Józefów (1954–72) Kocudza (1954–55 →) Korchów (1954–59) Korytków Duży (1954–59) Krzeszów (1954–55 →) Krzeszów Górny (1959–72) Księżpol (1954–72) Lipiny Dolne (1954–72) Luchów Górny (1954–59) Łukowa (1954–72) Majdan Gromadzki (1956–59) Majdan Nowy (1954–72) Momoty Górne (1954–55 →) Nowa Wieś (1954–58) Obsza (1954–72) Podlesie (1956–59) Potok Górny (1954–72) Rakówka (1954–59) Smólsko (1954–57) Sól (1954–72) Stanisławów (1954–59) Szyszków (1954–61) Tarnogród (1954–72) Teodorówka (1954–72) Tereszpol-Kukiełki (← 1955–57) Tereszpol-Zaorenda (← 1955–72) Wola Dereźniańska (1954–59) Wola Różaniecka (1954–72) Zamch (1954–59)