Podłaźniczka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Podłaźniczka – polska i słowacka ozdoba świąteczna. Na ogół podłaźniczkę robiono z wierzchołka choinki odwróconego do góry nogami, który następnie zostawał przyozdabiany bibułą, cukierkami, jabłkami, orzechami, czy typowo polskimi światami, lub ze słomy. Taką ozdobę wieszano następnie nad stołem wigilijnym, lub w kącie. Podłaźniczka miała zapewniać domownikom szczęście i dobrobyt. Podłaźniczka wywodzi się z tradycji podłazów.

W Serbii na taką gałązkę mówiono, šumka od položenjca, lub polaznikova šumka^[1].

 Główny artykuł: Podłaźnik.

Zwyczaj podłaźniczki związany jest ze zwyczajem podłaźnika. Podłaźnikiem był pierwszy gość, gość obrzędowy, który odwiedzał dom w dzień Bożego Narodzenia. Przybycie do domu zdrowego, młodego, szczęśliwego gościa miało przysporzyć szczęście domownikom. Podłaźnik często przynosił ze sobą zielone gałązki, które w Polsce nazywane były właśnie podłaźniczkami. Podobny zwyczaj przynoszenia roślin zimozielonych przez podłaźnika istniał także w Słowacji i Bułgarii; u Łemków przynoszono do domu didoka, a w Bułgarii, oprócz gałązek, przynoszono także słomę^[2].

Nazwa osoby obrzędowej została przeniesiona na przedmiot związany z tym obrzędem, proces ten jednak rzadko zachodził u Słowian południowych^[1].

Na podłaźniczkę mówiono także polaźniczka^[3], polaźnik^[3], podłaźnik^[1], podłaźnica^[4], jutka^[4], sad^[4], sad rajski^[5], boże drzewko^[5], rajskie drzewko^[4], wiecha^[6], gaik^[6].

W Polsce podłaźniczka znana była głównie na Podhalu i na terenie Beskidów^[7]. Podłaźniczkę wykonywano na różne sposoby, może nią być choinka^[8], lub wierzchołek choinki^[9] odwrócony do góry nogami, gałązka drzewka iglastego^[9], lub obręcz przetaka, do której przyczepiano zielone gałązki^[5]. Tak przygotowaną dekorację przywiązywano do belki stropowej^[8], często bezpośrednio nad stołem wigilijnym^[8], lub w świętym kącie^[9]. Podłaźniczka uznawana jest za pierwowzór współczesnej choinki w Polsce^[10].

Podłaźniczka miała przynosić domownikom dobrobyt^[11], zapewniać miała ochronę przed chorobami, urokami, a zwierzęta przed wilkami i pomorem^[12].

Podłaźniczki były dodatkowo ozdabiane różnymi dekoracjami, na ogół były to ozdoby własnoręcznie zrobione przez domowników z bibuły, lub kolorowego papieru^[10]. Ozdabiano je także tzw. światami, które były łączonymi ze sobą kawałkami opłatka – z takiego opłatka tworzono różnego rodzaju kształty, np. krzyże, słońca, półksiężyce itp.; były one też często barwione. Wykonywano je w dzień wigilii, z czego wzięła się inna nazwa tej ozdoby: wilijki^[5]. Czasami świat zostawał samodzielną ozdobą^[8], wtedy także wieszano je pod belką stropową^[5]. Podłaźniczki ponadto były ozdabiane także cukierkami, jabłkami, ciastkami^[10], orzechami, czy złoconymi nasionami lnu^[5], a po II wojnie światowej także bombkami^[10]. Podobną dekoracją sprzed pojawienia się współczesnej choinki był też słomiany pająk^[9].

Cobyście mieli wszystkiego dości, jak na połaźnicy ości^[1].

Na Słowacji także znano ozdobę nazywaną polazňička – była to słomiana kura (np. rejony górnego Spiszu, gdzie wieszano ją nad stołem wigilijnym), która pod względem symbolicznym odpowiadała zielonej podłaźniczce^[13], drzewko świąteczne^[14], lub gałązka drzewka iglastego przyniesiona przez podłaźnika^[3]. Nazywano tak także rytualny chleb bożonarodzeniowy^[3]. Na pograniczu słowacko-morawskim podłaźniczka była nazywana szczęściem, co wiąże się z polskim wierzeniem, że podłaźniczka przynosi szczęście^[11].

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Diduch
• Badnjak
• Szczodre Gody
• Saturnalia
• Jul

• Agnieszka Lebeda: Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. Anna Drożdż (red.). T. 6: Wiedza i wierzenia ludowe. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2002. ISBN 978-83-87266-85-1.
• Muzeum Etnograficzne: Rocznik. T. I-III. Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1966.
• Uniwersytet Jagielloński. Prace etnograficzne. „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. 20 (1), 1985. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0083-4327. 
• Barbara Ogrodowska: Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Verbinum, 2000. ISBN 83-7192-109-8.
• Barbara Ogrodowska: Święta polskie: tradycja i obyczaj. Alfa, 1996. ISBN 83-7001-948-X.
• Lidia Michalikowa, Zofia Chrząstowska, Stanisław Chrząstowski: Folklor Lachów Sądeckich. T. 2. Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1974.
• Walerija Wasiljewna Usaczowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 4: П (Переправа через воду) – С (Сито). Moskwa: Международные отношения, 2009. ISBN 5-7133-0703-4.
• Walerija Wasiljewna Usaczowa: Магия слова и действия в народной культуре славян. Moskwa: Instytut Slawistyki Rosyjskiej Akademii Nauk, 2008. ISBN 978-5-7576-0221-9.
• Gejza Horák: Nárečie Pohorelej. Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1955.
• Adam Fischer: Etnografja słowiańska. Wyd. 3. Książnica-Atlas, 1934.