Uniwersytet Jagielloński – Wikipedia, wolna encyklopedia

Uniwersytet Jagielloński

Universitas Iagellonica Cracoviensis
Jagiellonian University in Kraków

Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Dewiza	Plus ratio quam vis Więcej znaczy rozum niż siła
Data założenia	12 maja 1364 26 lipca 1400[1]
Typ	uczelnia publiczna[2]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Adres	Collegium Novum ul. Gołębia 24 31-007 Kraków
Liczba pracowników • naukowych	7199[3] 3811[3]
Liczba studentów	33 549[4] (12.2023)
Rektor	prof. dr hab. Piotr Jedynak
Członkostwo	EUA, Socrates-Erasmus, Grupa Coimbra, Europaeum, Utrecht Network, IRUN
Położenie na mapie Polski Uniwersytet Jagielloński
Położenie na mapie województwa małopolskiego Uniwersytet Jagielloński
Położenie na mapie Krakowa Uniwersytet Jagielloński
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Uniwersytet Jagielloński
50°03′39″N 19°55′58″E/50,060833 19,932778
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Uniwersytet Jagielloński^[5][a] (skr. UJ) – polski publiczny uniwersytet w Krakowie, najstarsza polska uczelnia, jeden z najstarszych uniwersytetów na świecie.

Uniwersytet (studium generale) został założony w 1364 roku^[6] w Kazimierzu^[7] z fundacji Kazimierza III Wielkiego, i składał się początkowo z trzech wydziałów: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa^[6]. Był to drugi, po powstałym w 1348 roku Uniwersytecie w Pradze, uniwersytet założony w środkowej Europie^[6]. Reaktywowany około 1390 roku przez Jadwigę Andegaweńską. Oficjalnie odnowiony w 1400 roku w Krakowie przez Władysława II Jagiełłę z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej, poszerzony o wydział teologiczny, utworzony dzięki zabiegom Jadwigi w 1397 roku^[8]. W 1817 r. nadano mu nazwę „Jagielloński”, by podkreślić związki uniwersytetu z dynastią Jagiellonów.

W XV i na początku XVI w. Uniwersytet Krakowski przeżywał okres rozkwitu, jednak już w wieku XVI znalazł się w kryzysie, podupadł i stracił pozycję^[6]. Kryzys ten pogłębiał się w wieku XVII i XVIII^[6]. W 1777 roku Hugo Kołłątaj, występując jako wizytator Komisji Edukacji Narodowej, podjął próbę zreformowania i poprawy poziomu naukowego uczelni – wówczas Szkoły Głównej Koronnej. Reforma polegała na stworzeniu nowej struktury organizacyjnej, wprowadzeniu wykładów z literatury polskiej, nauk przyrodniczych, powstaniu obserwatorium astronomicznego, ogrodu botanicznego, klinik oraz pierwszych laboratoriów. Język polski został głównym językiem wykładowym, a profesorami zostali uczeni wykształceni za granicą w duchu filozofii oświecenia^[6]. Umożliwiono dostęp do nauki studentom pochodzącym z mieszczaństwa.

W latach Rzeczypospolitej Krakowskiej (1815–1846) Uniwersytet Jagielloński odgrywał istotną rolę w życiu politycznym, jednak ani poziom nauczania, ani liczba studentów nie podniosły się znacząco. W pierwszej połowie XIX wieku większymi ośrodkami akademickimi od krakowskiego stały się uczelnie w Warszawie i Wilnie. Dopiero przyznanie Galicji autonomii w ramach monarchii austro-węgierskiej w 1867 roku przyniosło poprawę sytuacji uniwersytetu, prowadząc do dynamicznego rozwoju badań przyrodniczych i humanistyki.

Pierwsze kobiety mogły podjąć studia na uczelni w 1894 roku. Pierwsza kobieta została wykładowczynią w 1927 r. W dwudziestoleciu międzywojennym Uniwersytet Jagielloński kontynuował działalność i był dużym ośrodkiem akademickim w odrodzonej Polsce (1918–1939). W roku akademickim 1937/38 na wszystkich wydziałach uniwersytetu wprowadzono zasadę numerus clausus dla studentów pochodzenia żydowskiego, a w roku akademickim 1938/39 nie przyjęto żadnej osoby pochodzenia żydowskiego na medycynę i farmację. W listopadzie 1938 na UJ zaprowadzono getto ławkowe^[9][10].

6 listopada 1939, wkrótce po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Krakowa, niemieccy okupanci w ramach akcji Sonderaktion Krakau zgromadzili pod pretekstem wykładu ponad stu czterdziestu profesorów i asystentów uniwersytetu, których aresztowano i zesłano do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen^[b]. W czasie trwania wojny (1939–1945) uniwersytet był zamknięty, lecz kilkuset studentów i profesorów brało udział w tajnym nauczaniu.

W latach powojennych kontrolę nad uczelnią przejęły władze Polski Ludowej, w szczególności Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (wcześniej PPR). W okresie stalinizmu w zajęciach dydaktycznych, szczególnie w zakresie nauk społecznych, została narzucona doktryna marksizmu-leninizmu. W latach 1950–1954 z kilku wydzielonych wydziałów utworzono nowe uczelnie wyższe, w tym: Akademię Rolniczą, Akademię Wychowania Fizycznego i Akademię Medyczną. Zlikwidowano też Wydział Teologiczny. Sytuacja uległa zmianie od października 1956, gdy uniwersytet odzyskał częściowo autonomię. W marcu 1968 roku oddziały ZOMO wtargnęły na teren Collegium Novum UJ i pobiły tam protestujących studentów. Po transformacji w 1989 uniwersytet rozpoczął działalność w nowych warunkach, przywrócono mu szeroką autonomię. W 1993 włączono na powrót w struktury UJ Collegium Medicum.

Wśród absolwentów uczelni na przestrzeni lat byli ludzie kultury, nauki, duchowni, politycy oraz władcy, m.in. astronom Mikołaj Kopernik (XV w.), poeta Jan Kochanowski (XVI w.), król Polski Jan III Sobieski (XVII w.), pisarz oświeceniowy Hugo Kołłątaj (XVIII w.), fizyk Karol Olszewski (XIX w.), antropolog Bronisław Malinowski, pisarz Stanisław Lem i prezydent RP Andrzej Duda (XX w.). Studiowali na niej również (nie uzyskując dyplomu) m.in. historyk Jan Długosz (XV w.), artysta Stanisław Wyspiański, przyszły papież Karol Wojtyła i poetka Wisława Szymborska (XX w.). Wśród wybitnych profesorów byli prawnik Paweł Włodkowic (XV w.), medyk i historyk Maciej Miechowita (XVI w.), historycy Józef Szujski, Michał Bobrzyński (XIX w.) i Władysław Konopczyński oraz filozof Roman Ingarden (XX w.).

Współcześnie w skład UJ wchodzi trzynaście wydziałów głównych oraz trzy wydziały Collegium Medicum. W 2016 roku uczelnia zatrudniała na wszystkich wydziałach około czterech tysięcy pracowników naukowych, studiowało na niej ponad czterdzieści tysięcy osób: studentów, doktorantów oraz słuchaczy studiów podyplomowych^[3]. W 2021 roku w rankingu szkół wyższych miesięcznika Perspektywy UJ został sklasyfikowany jako najlepsza uczelnia wyższa w Polsce^[11].

Uniwersytet posiada i wykorzystuje do celów dydaktyczno-naukowych szereg budynków, które są zlokalizowane na terenie Krakowa: I Kampus w obrębie Starego Miasta, II Kampus w obrębie ulicy Krupniczej i Alei Trzech Wieszczów, III Kampus na Ruczaju, obiekty Collegium Medicum w obrębie ulic Kopernika i Śniadeckich oraz liczne inne obiekty rozproszone na terenie miasta i poza nim. Główną biblioteką uniwersytecką jest Biblioteka Jagiellońska – jedna z największych bibliotek w Polsce. W najstarszym gmachu uniwersyteckim Collegium Maius znajduje się Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, stworzone przez Karola Estreichera.

Jako jedyna uczelnia w Polsce Uniwersytet Jagielloński jest członkiem wielu stowarzyszeń zrzeszających najbardziej prestiżowe uniwersytety świata, m.in. Grupy Coimbra, Europaeum czy Sieci Utrechckiej.

Podobnie jak inne średniowieczne uniwersytety, uczelnia w Krakowie funkcjonowała początkowo jako studium generale. Powstała ona staraniem króla Kazimierza III Wielkiego 12 maja 1364 roku i była drugą uczelnią uniwersytecką po uniwersytecie praskim (1348 r.) w tej części Europy. Faktycznie Uniwersytet swoją działalność rozpoczął dopiero w 1367 roku, prowadząc wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych (1 katedra), medycyny (2 katedry) i prawa (8 katedr, w tym 5 prawa rzymskiego). Uczelnia wzorowana była na uniwersytetach włoskich (w szczególności Uniwersytecie Bolońskim), ściśle związanych z państwem, z czołową pozycją wydziału obojga praw i bez wydziału teologii (w przeciwieństwie do Uniwersytetu Praskiego, wzorowanego na paryskim modelu uniwersyteckim i podlegającym Kościołowi)^[12]. Ustrój wewnętrzny oparty był na samorządzie studentów niezależnym od czynników kościelnych. Po raz pierwszy w historii studenci prawa po wykładach mieli odbywać swego rodzaju praktyki w sądach. Krakowskie studium generale ukończyło tylko 6 osób na wydziale artium. Rychła śmierć króla w 1370 oraz brak zainteresowania ze strony Ludwika Węgierskiego doprowadziła do zaniechania jego działalności. Z dorobku naukowego z czasów Kazimierza Wielkiego zachowały się trzy kodeksy, m.in. z 1367 r. (kolofon: in castro Cracoviensi seu in universitate studii) oraz z 1369 r. (kolofon: per manus cuisdam studentis).

W 1390 roku został reaktywowany, a w 1391 wznowił swoje nauczanie dzięki osobistym zabiegom królowej Jadwigi Andegaweńskiej na dworze papieskim^[13]. W swoim testamencie królowa zapisała krakowskiej uczelni swój majątek osobisty. Klejnoty władczyni umożliwiły odnowienie uniwersytetu w 1400 roku w pełnym kształcie, z czterema wydziałami typowymi dla średniowiecznych uniwersytetów. Spośród nich najważniejszy był Wydział Teologiczny, który dla każdego profesora był ukoronowaniem kariery naukowej. Wydział ten utworzony został jeszcze za życia Jadwigi, w 1397 roku dzięki uzyskanej przez królową bulli papieskiej Bonifacego IX^[8]. Uniwersytet Jagielloński był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii. Zostały one utworzone w 1406 roku.

Był instytucją kościelną i duchowną, z ramienia Stolicy Apostolskiej nadzór nad nim sprawował biskup krakowski jako kanclerz urodzony. Był także korporacją prawną, posiadał samorząd swojego majątku i własne sądownictwo spoczywające w ręku rektora^[14].

W XV i na początku XVI wieku Uniwersytet Krakowski przeżywał okres rozkwitu. Studiowali na nim także studenci zagraniczni. Wówczas to rektorami uczelni byli Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic. Znana była krakowska szkoła matematyczna i astrologiczna. W Krakowie studiował Mikołaj Kopernik, a także wielu późniejszych profesorów zachodnioeuropejskich. Kraków był też ważnym ośrodkiem naukowym nauk alchemicznych, których uczyli profesorowie medycyny.

Upadek Uniwersytetu Krakowskiego zaczął się już w dobie humanizmu, około 1460 roku. Pierwsze reformy dyscyplinarne potrzebne były już w latach 1480, 1485 i 1491. Biskup krakowski Jan Konarski i synody prowincjonalne w latach 1505, 1510 i 1523 oraz papież Leon X domagali się reformy akademii poprzez rozszerzenie nauczania nauk przyrodniczych i humanistycznych oraz wprowadzenie greki i języka hebrajskiego.

Ze względu na to, że nurty reformacji zostały odrzucone przez władze Uniwersytetu Krakowskiego, druki innowiercze podlegały cenzurze, a profesorowie – zwolennicy reformacji opuścili miasto, akademia straciła studentów zagranicznych, a liczba studentów polskich i litewskich zmalała. Bogatsi coraz częściej wybierali studia za granicą, w Niemczech, Bolonii czy Padwie. W Krakowie studiowała młodzież uboższa, oddająca się rabusiostwu, bójkom krwawym, napadom rozbójniczym po okolicy, dzikości i barbarzyństwu^[15].

Król Zygmunt I Stary dla poparcia krajowej Almae Matris, zakazał w 1534 roku specjalnym edyktem, cofniętym zresztą już w kilka lat później, wyjazdów na uniwersytety zagraniczne, a w 1544 roku nadał przywilej szlachectwa zasłużonym dwudziestoletnią pracą nauczycielską profesorom Uniwersytetu Krakowskiego^[16].

Wprawdzie pod koniec XVI wieku studiowały tu jeszcze takie znakomitości jak Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Marcin Kromer czy Mikołaj Rey, ale upadek uniwersytetu się pogłębiał.

Wieki XVII i XVIII pogłębiały tylko kryzys uczelni. Uniwersytet uwikłał się w konflikt z jezuitami, popieranymi przez króla. W 1612 roku Uniwersytet Krakowski powstrzymał przekształcenie kolegium jezuickiego w Poznaniu w uniwersytet^[17]. Pozytywnym elementem było utworzenie sieci szkół związanych z uczelnią tzw. kolonii akademickich, z których pierwsze było Kolegium Nowodworskiego. W tym trudnym okresie działali dwaj znani uczeni Jan Brożek i Stanisław Pudłowski.

W połowie XVIII wieku pojawiły się pierwsze reformy. Uniwersytety w tamtym okresie miały stać się w zasadzie wyższymi szkołami zawodowymi^[18]. Wprowadzono m.in. systematyczne nauczanie języków niemieckiego i francuskiego, wykłady na temat prawa polskiego, geografii i inżynierii wojskowej. W roku 1748 powstała katedra prawa natury. Niepowodzeniem skończyły się za to starania o sprowadzenie do Krakowa wykładowców z zagranicy.

Józef Alojzy Putanowicz opracował Ordinationem Studiorum Faciltatis Philosophicae, na podstawie którego utworzono katedrę filozofii eklektycznej, dzięki czemu obok scholastyki wykładano również filozofię Kartezjusza, Leibnitza, a także zapomnianego wówczas Mikołaja Kopernika oraz Galileusza^[19].

Putanowicz zreformował wówczas również nauczanie przedmiotów matematyczno-fizycznych, dzieląc je na cztery klasy^[20]:

Klasa I	Klasa II	Klasa III	Klasa IV
arytmetyka, geometria teoretyczna, trygonometria płaska i sferyczna, algebra	mechanika, statyka, hydrostatyka, hydraulika, aerometria	optyka, perspektywa, katoptryka, dioptryka, astronomia,	geografia, hydrografia, chronologia, gnomika, architektura cywilna i wojskowa

W latach 1775–1792 uczelnia czynnie uczestniczyła w reformach przeprowadzanych przez Komisję Edukacji Narodowej. Drukarnia uniwersytecka zajmowała się publikowaniem szeregu podręczników do nauki początkowej przygotowanych przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych w tym polskiego elementarza dla szkół parafialnych. Po akceptacji były one drukowane w krakowskiej uczelni i rozsyłane po kosztach do szkół w całej Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[21] .

Reformy objęły również samą uczelnię. W 1777 roku Hugo Kołłątaj podjął próbę zreformowania akademii^[22] w oparciu o projekt O wprowadzeniu dobrych nauk do Akademii Krakowskiej i założeniu Seminarium na nauczycielów szkół wojewódzkich^[23]. Projekt ten postulował nazwanie uczelni Atheneum Augusti i podzielenie jej na pięć wydziałów (akademii)^[23]:

• Akademia Nauk Pięknych,
• Akademia Filozofów,
• Akademia Lekarska,
• Akademia Prawna,
• Akademia Teologiczna.

Kołłątaj zakończył nauczanie filozofii scholastycznej w Akademii Filozofów^[24]. Kursy prowadzone na uniwersytecie miały trwać rok, a warunkiem ich podjęcia było ukończenie szkoły wojewódzkiej^[25].

• 
  Elementarz... z 1785 wydrukowany w drukarni uniwersyteckiej z ramienia TKE
• 
  Wstęp do fizyki dla szkół narodowych, (1788).
• 
  Arytmetyka dla szkół narodowych, (1785).
• 
  Michał Jan Hube, Fizyka dla szkół narodowych (1792).

Rozbiory Polski postawiły pod znakiem zapytania dalsze funkcjonowanie uniwersytetu. Po wkroczeniu wojsk austriackich podjęto decyzję o jego zamknięciu i dopiero interwencja w Wiedniu uchroniła go od takiego losu. Jednak jego rola została znacznie umniejszona. Również wcielenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego nie zmieniło tej sytuacji. W Rzeczypospolitej Krakowskiej uniwersytet odgrywała istotną rolę polityczną. Posiadała szeroką autonomię wewnętrzną i znaczący wpływ na politykę państwa (władza rektora była w bardzo niewielkim stopniu ograniczona przez Senat Wolnego Miasta. Poza tym uczelnia delegowała trzech swych reprezentantów do 41 – osobowego Zgromadzenia Ogólnego i dwóch do Senatu). Jednak ani jej poziom, ani liczba studentów nie podwyższyły się znacząco, a pod względem prestiżu naukowego dała się wyprzedzić Warszawie i Wilnu. Od 1846, gdy Kraków ponownie włączono do Austrii, rząd w Wiedniu nie zmienił swojej wrogiej polityki.

Dopiero przyznanie autonomii Galicji w ramach monarchii austro-węgierskiej przyniosło także poprawę sytuacji uniwersytetu. W międzyczasie zmieniono nazwę na Uniwersytet Jagielloński – funkcjonującą do dziś. W tym drugim okresie świetności uniwersytetu swoje badania prowadzili, m.in.: Karol Olszewski, Zygmunt Wróblewski, Napoleon Cybulski, Tadeusz Browicz, Marian Smoluchowski, Leon Marchlewski, Władysław Natanson, Kazimierz Żórawski oraz Stanisław Zaremba. Wśród nauk humanistycznych czołowymi przedstawicielami byli Michał Bobrzyński, Józef Szujski, Stanisław Smolka, Kazimierz Morawski, Franciszek Piekosiński, Edmund Krzymuski, Jan Baudouin de Courtenay, Fryderyk Zoll, Stanisław Wróblewski czy Stanisław Estreicher.

Na początku XX wieku studiowało na Uniwersytecie Jagiellońskim około 3 tysięcy studentów, w tym także pierwsze kobiety, które mogły podjąć studia dopiero w 1894, najpierw na wydziale farmacji, a później i innych. Legendarną pierwszą studentką pozostaje jednak Nawojka, która podobno używała męskiego przebrania.

O politycznym życiu UJ aż do początków XX wieku decydowali konserwatyści. Na przełomie wieków wpływy zdobyli także nacjonaliści, socjaliści, ludowcy i w mniejszym stopniu chadecy. Spory między lewicowcami i prawicowcami dotyczące obecności duchownych na uczelni były powodem strajku z przełomu 1910 i 1911 roku.

Po odzyskaniu niepodległości Uniwersytet Jagielloński był najważniejszym spośród istniejących wówczas pięciu polskich uniwersytetów (oprócz UJ drugim znanym ze światowego poziomu nauki polskim uniwersytetem był Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie). Gdy po odzyskaniu niepodległości reaktywowano Uniwersytet Stefana Batorego, Uniwersytet Warszawski oraz utworzono Katolicki Uniwersytet Lubelski i Uniwersytet Poznański, kadra profesorska tych uczelni była zasilana w dużej mierze z uczelni krakowskiej i lwowskiej.

Po raz pierwszy kobieta na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskała habilitację w 1922 r., a pierwszą kobietę zatrudniono jako wykładowczynię w 1927 roku^[26].

W okresie międzywojennym rozbudowano uniwersytet, powstał m.in. nowy gmach Biblioteki Jagiellońskiej. Jednak spory polityczne i kryzys ekonomiczny nie ominęły także uniwersytetu. Dochodziło m.in. do starć przedstawicieli różnych ugrupowań studenckich. Senat uczelni protestował przeciwko niektórym działaniom rządu, m.in. ograniczeniu autonomii szkół wyższych. Kryzys finansów państwowych w latach 30. doprowadził do likwidacji kilku katedr. W 1936 roku prezydent Ignacy Mościcki odznaczył Uniwersytet Jagielloński Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „za osiągnięte w przeciągu wielowiekowego istnienia bezcenne zdobycze w dziedzinie polskiej nauki, pielęgnowania tradycji historycznych i patriotycznego wychowania wielu pokoleń”^[27]. W roku akademickim 1937/38 na wszystkich wydziałach uniwersytetu wprowadzono zasadę numerus clausus studentów pochodzenia żydowskiego, ograniczając ich liczbę do około 10% ogólnej liczby studiujących. W roku akademickim 1938/39 nie przyjęto żadnej osoby pochodzenia żydowskiego na medycynę i farmację^[28].

Z tego okresu pochodzą tacy słynni uczeni jak: matematycy Tadeusz Banachiewicz, Tadeusz Ważewski i Franciszek Leja, fizyk Władysław Natanson, językoznawcy Jan Michał Rozwadowski, Jan Łoś, Kazimierz Nitsch i Tadeusz Lehr-Spławiński oraz przedstawiciele innych nauk Konstanty Michalski, Rafał Taubenschlag, Adam Krzyżanowski, Tadeusz Sinko, Roman Dyboski oraz Władysław Konopczyński.

Wybuch wojny był najtrudniejszym momentem historii uniwersytetu. 6 listopada 1939, pod pretekstem wykładu, okupanci zaprosili profesorów i asystentów uniwersytetu, których aresztowano w liczbie 144 i zesłano do obozu koncentracyjnego. Łącznie aresztowano w ramach Sonderaktion Krakau 183 osoby, w tym także profesorów i pracowników AGH. Wielu z nich udało się przeżyć, łącznie jednak w latach 1939–1945 zginęło 34 profesorów uniwersytetu, w tym także zamordowanych w Katyniu przez Rosjan. W czasie trwania wojny uniwersytet był zamknięty, a jego wyposażenie niszczone. Mimo to zorganizowano nauczanie na Tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim, w którym udział brało około 900 studentów. Rektorem tajnego uniwersytetu został profesor Władysław Szafer. Zajęcia prowadziło 140 naukowców. W tym okresie zniszczeniu uległy przechowywane w schowku Collegium Novum dwa dokumenty erekcyjne uczelni z 1364 i 1400 oraz zginęła część akt fundacyjnych i stypendialnych, uczelnia straciła również wiele materiałów z lat trzydziestych XX w.

Zajęcia uniwersyteckie udało się uruchomić już w miesiąc po zakończeniu okupacji Krakowa. Do Krakowa przyjechali zmuszeni przez Rosjan do repatriacji uczeni ze Lwowa i Wilna. Powojenny okres radości skończył się szybko, gdy nadeszły czasy stalinizmu. Kontrolę nad uniwersytetem przejęła PZPR, która usunęła niektórych niepokornych profesorów. Wydzielonych zostało kilka wydziałów, z których stworzono nowe szkoły wyższe (Akademię Rolniczą, Akademię Wychowania Fizycznego, Akademię Medyczną), uległ też likwidacji Wydział Teologiczny. Niektórzy profesorowie, m.in.: Roman Ingarden, zostali wyrugowani z uczelni. Władze komunistyczne zlikwidowały także autonomię uczelni.

Mimo poważnego zahamowania badań w owym czasie działali tam znani naukowcy: Stanisław Pigoń, Juliusz Kleiner, Henryk Niewodniczański, Jan Dąbrowski, Władysław Szafer, Władysław Wolter, Jan Gwiazdomorski, Stefan Szuman. W tym okresie na uczelni, na odłączonym później Wydziale Teologicznym, studiował także Karol Wojtyła, późniejszy papież.

Przełom 1956 wpłynął na poprawę sytuacji uniwersytetu. Przy okazji jubileuszu 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego powstało wiele nowych budynków uniwersyteckich (m.in. Collegium Paderevianum). Podczas obchodów 600-lecia założenia uczelni, 12 maja 1964 Władysław Gomułka wręczył rektorowi prof. Lepszemu Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, przyznany Uniwersytetowi Jagiellońskiemu przez Radę Państwa „za wybitne osiągnięcia w rozwoju nauki polskiej”^[29]. Uczelni nie ominęły też ważne wydarzenia krajowe: po strajkach studenckich w 1968 roku Kraków opuściło kilku profesorów pochodzenia żydowskiego.

W tym okresie na uniwersytecie pracowali znani naukowcy: Adam Vetulani^[30], Stanisław Nahlik, Jerzy Kuryłowicz, Karol Estreicher (młodszy), Tadeusz Dobrowolski, Kazimierz Wyka, Kazimierz Kordylewski, Jan Zurzycki, Kazimierz Gumiński, Tadeusz Ważewski, Franciszek Leja, Stanisław Gołąb czy Jacek Szarski.

Po przemianach ustrojowych uniwersytet może działać w nowych warunkach, w których przywrócono mu szeroką autonomię. W 1993 włączono na powrót Collegium Medicum, do 2004 UJ był jedynym uniwersytetem w Polsce posiadającym wydziały medyczne. Uniwersytet rozwija jeszcze bardziej współpracę międzynarodową – jest m.in. członkiem Grupy Coimbra zrzeszającej najstarsze uniwersytety kontynentu europejskiego, a także Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersytetów, Sieci Utrechckiej, sieci IRUN i stowarzyszenia Europaeum^[31]. Wysoka jakość nauczania i prowadzonych badań potwierdzana jest przez niezależne rankingi uczelni.

Od kilkunastu lat na Ruczaju powstaje nowe miasteczko uniwersyteckie, tak zwany Trzeci Kampus, w którym ma się znaleźć najnowsza infrastruktura naukowo-technologiczna i gdzie lokowane są nowe budynki wydziałów ścisłych oraz przyrodniczych, a także Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej, gdzie mieści się między innymi siedziba radia akademickiego UJOT FM. W 2014 r. otwarto tam Małopolskie Centrum Biotechnologii^[32].

Uchwałą z 18 grudnia 2013 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2014 Rokiem Wielkiego Jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego^[33].

Ranking
Ranking	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023	2024	2025
Perspektywy[34]	–	–	–	–	2	1	1	2	2	1	1	2	1=	2	1=	1=	2	1	1	2	1=	2	–
QS World[35]	–	–	–	–	–	–	–	–	–	401–450	–	376=	371=	411–420	431–440	461–470	411	338	326	309=	293=	304=	312=
Times[36]	–	–	–	–	–	–	–	–	–	301–350	351–400	–	–	601–800	601–800	601–800	601–800	601–800	501–600	501–600	601–800	601–800	–
ARWU	401–450[37]	302–403[38]	301–400[39]	301–400[40]	305–402[41]	303–401[42]	303–401[43]	303–400[44]	301–400[45]	301–400[46]	301–400[47]	301–400[48]	301–400[49]	401–500[50]	401–500[51]	401–500	301–400[52]	401–500[53]	401–500[54]	401–500[55]	401–500[56]	–	–
CWUR	–	–	–	–	–	–	–	–	–	–	–	479[57]	451[58]	429[59]	421[60]	381[61]	362[62]	375[63]	376[64]	381[65]	383[66]	386[67]	–

W Rankingu Szkół Wyższych 2012, 2013 i 2015 „Perspektyw” i „Rzeczpospolitej” Uniwersytet Jagielloński został uznany za najlepszą uczelnię w Polsce^[68]. Uczelnia zajęła 41. miejsce w rankingu brytyjskiego tygodnika „Times Higher Education” stu najlepszych placówek naukowych dwudziestu rynków wschodzących^[69]. W ogólnoświatowym rankingu szanghajskim jest klasyfikowany na miejscach 401–500^[70]. Według ogólnoświatowego rankingu publikowanego przez The Times Higher Education Supplement (QS World University Rankings) Uniwersytet Jagielloński plasuje się pomiędzy miejscem 401 a 450^[71] (Uniwersytet Warszawski sklasyfikowany jest na 344. pozycji)^[72], zaś w rankingu Center for World University Rankings zajął 429. miejsce^[73].

Według webometrycznego rankingu uniwersytetów świata ze stycznia 2015, pokazującego zaangażowanie instytucji akademickich w Internecie, uczelnia zajmuje 1. miejsce w Polsce wśród uniwersytetów, a na świecie 287. pośród wszystkich uczelni^[74].

Historyczne statystyki dotyczące liczby studentów uczelni^[75]:

Rok akademicki	Semestr I	Semestr II
1860/1861	274	240
1870/1871	621	561
1900/1901	1406	1255

Współczesne statystyki^[76]

• liczba wydziałów: 16
• liczba kierunków: 166
• liczba specjalności: 149
• liczba studentów:
  • ogółem: 33794 (w tym Collegium Medicum)^[76]
    • studia stacjonarne i niestacjonarne: 33 014
    • studia podyplomowe: 2052
    • studia doktoranckie: 1687
    • studenci obcokrajowcy_{(dane na rok 2013)}: 1615
• liczba pracowników _{(stan na 27 grudnia 2023 r.^[3])}:
  • ogółem: 8838
    • nauczycieli akademickich: 4821
    • pracownicy nie będący nauczycielami akademickimi: 4017

• Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii
• Wydział Biologii
• Wydział Chemii
• Wydział Filologiczny
• Wydział Filozoficzny
• Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej
• Wydział Geografii i Geologii^[77]
• Wydział Historyczny
• Wydział Matematyki i Informatyki
• Wydział Polonistyki
• Wydział Prawa i Administracji
• Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
• Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej

Collegium Medicum

• Wydział Lekarski
• Wydział Farmaceutyczny
• Wydział Nauk o Zdrowiu

• Archiwum UJ
• Biblioteka Jagiellońska
• Biblioteka Medyczna UJ CM
• Biblioteka Nauk Przyrodniczych UJ
• Centrum Badań Ilościowych nad Polityką (CBIP)
• Centrum Doskonalenia Dydaktyki Akademickiej – Ars Docendi UJ
• Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ
• Centrum Językowe UJ CM
• Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych
• Centrum Rozwoju Systemów Zintegrowanych
• Centrum Transferu Technologii (CITTRU)
• Centrum Zdalnego Nauczania
• Jagiellońskie Centrum Badań Afrykanistycznych
• Jagiellońskie Centrum Interdyscyplinarnych Badań nad Kulturą
• Jagiellońskie Centrum Językowe (JCJ)
• Jagiellońskie Centrum Rozwoju Leków
• Jagiellońskie Centrum Studiów Migracyjnych
• Jagielloński Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Małopolskie Centrum Biotechnologii
• Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ
• Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne
• Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego „Solaris”
• Polski Ośrodek Naukowy UJ w Londynie
• Studia Matematyczno-Przyrodnicze
• Studium Pedagogiczne
• Studium Wychowania Fizycznego i Sportu UJ
• Studium Wychowania Fizycznego i Sportu UJ CM

Ponadto działają:

• Krakowski Chór Akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Wszechnica Uniwersytetu Jagiellońskiego

Uniwersytet Jagielloński prowadzi 10 muzeów, które prezentują zbiory dotyczące historii uniwersytetu i niektórych jego wydziałów, oraz zbiory eksponatów z wybranych dziedzin gromadzonych przez stulecia przez krakowskich naukowców. Najcenniejsze zbiory znajdują się w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, które mieści się w historycznym budynku Collegium Maius. Znajdują się tam m.in. Globus Jagielloński, jeden z pierwszych globusów, na którym oznaczono nowy kontynent – Amerykę, przyrządy używane przez Mikołaja Kopernika, drewnianą rzeźbę króla Kazimierza Wielkiego z XIV wieku oraz wiele innych cennych eksponatów.

Pozostałe muzea to

• Muzeum Historii Uniwersytetu i Nauki w Collegium Maius
• Muzeum Farmacji CMUJ
• Muzeum Anatomii CMUJ
• Muzeum Anatomopatologiczne CMUJ
• Muzeum Wydziału Lekarskiego CMUJ
• Centrum Edukacji Przyrodniczej^[78] (początkowo Muzeum Historii Naturalnej; w organizacji) – powstaje na nowym kampusie, W skład CEP docelowo wchodzić ma 5 początkowo odrębnych muzeów funkcjonujących w ramach Wydziałów Biologii oraz Geografii i Geologii:
  • Muzeum Historii Ogrodu i Botaniki UJ w Ogrodzie Botanicznym
  • Muzeum Paleobotaniczne UJ przy Ogrodzie Botanicznym
  • Muzeum Geologiczne UJ
  • Muzeum Zoologiczne UJ
  • Muzeum Antropologiczne UJ

Uniwersytet Jagielloński posiada cztery odrębne kampusy oraz budynki rozproszone po różnych częściach Krakowa, poza kampusami.

Uniwersytet Jagielloński użytkuje ponad 100 budynków na terenie całego miasta. Najstarsze budynki uniwersyteckie znajdują się na Starym Mieście, w jego zachodniej części skupionej wzdłuż ulic: Gołębiej, św. Anny i Jagiellońskiej. Tutaj też znajduje się wybudowane w 1887 Collegium Novum, które jest siedzibą władz Uniwersytetu: rektora i dziekanów. Powstało ono niedaleko najstarszego budynku uniwersyteckiego w Polsce Collegium Maius, który od 1400 był kolegium profesorów, a obecnie znajduje się tu muzeum Uniwersytetu. Kilka budynków znajduje się w innych częściach Starego Miasta, zwłaszcza przy ulicy Grodzkiej w Krakowie i Rynku Głównym.

Ważniejsze budynki uniwersyteckie:

Zdjęcie	Nazwa	Data powstania	Adres
	Collegium Maius	XV, XVI, XIX, 1948–64[79]	ul. św. Anny 8–10 / Jagiellońska 15
	Collegium Minus	XV–XX[80]	ul. Gołębia 11
	Collegium Iuridicum	XV, XVII, 1721, XIX[81]	ul. Grodzka 53
	Collegium Novum	1883–1887[80]	ul. Gołębia 24
	Collegium Broscianum	pocz. XVII, XIX[82]	ul. Grodzka 52-54
	Collegium Nowodworskiego	1639–43, 1786, 1855[79]	ul. św. Anny 12
	Collegium Witkowskiego (dawne Collegium Physicum)	1911–1913[80]	ul. Gołębia 13
	Collegium Kołłątaja (tzw. Collegium Physicum)	1786–1791, 1825–1836, 1850–1853[79]	ul. św. Anny 6
	Collegium Wróblewskiego (tzw. Collegium Chemicum lub Collegium Olszewskiego)	XVII, 2 poł. XIX[83]	ul. Olszewskiego 2
	Kolegium Opolskie	XV/XVI, XVIII, 1891[80]	ul. Gołębia 16
	Arsenał Królewski	1643, XVIII–XX[81]	ul. Grodzka 64
	Pałac Larischa	XV, poł. XVIII, 1815[84]	pl. Wszystkich Świętych 6

Budynki powstałe przy ulicach w okolicy Biblioteki Jagiellońskiej, niedaleko kompleksu budynków Akademii Rolniczej i Akademii Górniczo-Hutniczej. Przy ul. Krupniczej zbudowano nowoczesne Auditorium Maximum z aulą wykładową na ponad 1000 osób.

Zdjęcie	Nazwa	Data powstania	Adres
	Collegium Paderevianum	1964[85]	al. Mickiewicza 9
	Małe Collegium Paderevianum		ul. Mickiewicza 11
	Collegium Paderevianum II	2013–2015[86]	ul. Krupnicza
	Collegium Sanockie	1882–1883[87]	ul. Batorego 12
	Collegium Geologicum	1962[88]	ul. Oleandry 2a
	Kolegium Śląskie	1926	ul. Mickiewicza 3
	Auditorium Maximum	2003–2005[89]	ul. Krupnicza 33

• Budynki Kampusu 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego znajduje się w dzielnicy VIII przy ulicach: Łojasiewicza i Gronostajowej.

Szpital Uniwersytecki znajdował się na terenie Wesołej przy ulicach: Kopernika, Botanicznej, Grzegórzeckiej i Śniadeckich. Część klinik działa tam nadal. Przy ul. Kopernika znajduje się Theatrum Anatomicum.

W roku 2019 przeniesiono większość klinik do nowego szpitala na ul. Macieja Jakubowskiego 2 w Prokocimiu, znajdującego się obok Dziecięcego Szpitala Uniwersyteckiego. Szpital stanowi bazę dydaktyczną i naukową Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wiele obiektów Uniwersytetu jest rozrzuconych po mieście:

• Zamek w Przegorzałach w którym mieści się Instytut Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Obserwatorium Astronomiczne
• Pałac Pusłowskich w Krakowie
• Domy gościnne UJ w Przegorzałach, na ulicach Floriańskiej i Piłsudskiego
• Domy profesorów UJ przy: al. Mickiewicza, al. Słowackiego, pl. Inwalidów, ul. Łokietka

Prace naukowe badaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego publikowane jest w kilkudziesięciu czasopismach i zeszytach naukowych:

Czasopisma

Seria Zeszyty Naukowe UJ

Ludzie nauki i kultury

• Jan Długosz (brak dyplomu)
• Mikołaj Kopernik
• Jan Kochanowski
• Hugo Kołłątaj
• Karol Olszewski
• Tadeusz Boy-Żeleński
• Bronisław Malinowski
• Stanisław Lem
• Stanisław Wyspiański (wolny słuchacz – brak dyplomu)
• Wisława Szymborska (brak dyplomu)

Królowie Polski

• Jan III Sobieski

Papieże

• Karol Wojtyła

Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej

• Andrzej Duda

Premierzy Polski

• Józef Cyrankiewicz
• Beata Szydło

Premierzy innych krajów

• Kazimierz Badeni (Austria)

Wśród wybitnych profesorów byli prawnik Paweł Włodkowic, medyk i historyk Maciej Miechowita, historycy Józef Szujski, Michał Bobrzyński i Władysław Konopczyński oraz filozof Roman Ingarden.

Władze Uniwersytetu Jagiellońskiego w kadencji 2024–2028^[90]:

• rektor: prof. dr hab. Piotr Jedynak
• prorektor ds. dydaktyki: prof. dr hab. Paweł Laidler
• prorektor ds. Collegium Medicum: prof. dr hab. Maciej Tadeusz Małecki
• prorektor ds. rozwoju: prof. dr hab. Bartosz Brożek
• prorektor ds. polityki kadrowej i finansowej: prof. dr hab. Joanna Zalewska-Gałosz
• prorektor ds. nauki: prof. dr hab. Wojciech Macyk
• prorektor ds. współpracy międzynarodowej: prof. dr hab. Jarosław Górniak

Zobacz kolekcję cytatów o Uniwersytecie Jagiellońskim w Wikicytatach

Zobacz w Wikiźródłach tekst Akademja Krakowska w Encyklopedii staropolskiej

• czasopismo „Alma Mater”
• doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
• 10 złotych 1964 Kazimierz Wielki

Źródła

• Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w dokumentach archiwalnych. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-15)].
• Rejestr Zabytków. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2015-08-02].

Monografie i rozprawy

• Julian Dybiec, Uniwersytet Jagielloński 1918–1939, Kraków 2000.
• Julian Dybiec, Krzysztof Stopka, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
• Antoni Karbowiak: O książkach elementarnych na szkoły wojewódzkie z czasów Komisyi edukacyi narodowej. Lwów: Muzeum, 1893.
• Kazimierz Morawski: Historyja Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków: 1900. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Załęski: Jezuici w Polsce. Kraków: 1908.
• Henryk Barycz: Alma Mater Jagiellonica. Kraków: 1958.
• Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764. Kazimierz Lepszy (red.). Kraków: 1964.
• Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850. Kazimierz Opałek (red.). Kraków: 1965.
• Mirosława Chamcówna: Epoka wielkiej reformy. W: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850. T. II, cz. I. Kraków: 1965.
• Adam Vetulani: Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Bogdan Suchodolski (wstęp i red.): Historia nauki polskiej. T. 1. Wrocław: 1970. Brak numerów stron w książce
• Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1941–1945. M. i A. Zarębowie (red.). Kraków: 1975.
• Stanisław Gawęda: Uniwersytet Jagielloński w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Kraków: 1979.
• Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61–1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997. ISBN 83-7188-188-6.
• JuliuszJ. Domański JuliuszJ., ZbigniewZ. Ogonowski ZbigniewZ., LechL. Szczucki LechL., Zarys dziejów filozofii w Polsce. Wieki XIII–XVII, Warszawa: PWN, 1989 .
• Kazimierz Baran: Uniwersytet Jagielloński od fundacji Kazimierzowskiej od schyłku XVIII wieku. W: Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa. A. Grzybkowski, Z. Żygulski, T. Grzybkowska (red.). Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008, s. 433–479.
• Stanisław Waltoś: Uniwersytet w porozbiorowym Krakowie. Od 1795 roku do współczesności. W: Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa. A. Grzybkowski, Z. Żygulski, T. Grzybkowska (red.). Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008, s. 481–519.
• Irena Paczyńska: Aktion gegen Universitäts-Professoren (Kraków, 6 listopada 1939 roku) i okupacyjne losy aresztowanych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019. ISBN 978-83-233-4632-6. Brak numerów stron w książce

Pamiętniki i dzienniki

• Michał Bobrzyński: Z moich pamiętników. Brak numerów stron w książce
  Wyd. 1: Adam Galos (oprac.): Z moich pamiętników. Wrocław; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957. Brak numerów stron w książce
  Wyd. 2: Adam Galos (oprac.): Z moich pamiętników. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2006. Brak numerów stron w książce
• Karol Estreicher: Dziennik wypadków. Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Brak numerów stron w książce
  Za lata 1939–1945 (t. I, 2001), 1946–1960 (t. II, 2002), 1961–1966 (t. III, 2003), 1967–1972 (t. IV, 2004), 1973–1977 (t. V, 2006), 1978–1980 (t. VI, 2013), 1981–1984 (t. VII, cz. I–II, 2014).
• Stefan Grzybowski: Wspomnienia. Kraków: Zakamycze, 1999. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Grodziski: Klio, córka Mnemosyne, kelnerka z „Kopciuszka”. Kraków 1968–1982. Kraków: 2014. Brak numerów stron w książce Wydanie drugie uzupełnione: 2018.
• Stanisław Waltoś: Wędrowanie po wyspach pamięci. Warszawa: Wolters Kluwer, 2019. Brak numerów stron w książce

Zbiory pamiętnikarskie

• Jerzy Michalewicz (oprac.): Relacje pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego o ich losach osobistych i dziejach uczelni w czasie drugiej wojny światowej. Kraków: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego – Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 2005. Brak numerów stron w książce
• Pamięć Uniwersytetu. Filmowy projekt zbierania i utrwalania wspomnień profesorów UJ. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2020-06-05].

• Oficjalna strona UJ
• Inauguracja roku akademickiego 1946/47 w PKF na stronie KronikaRP
• Inauguracja roku akademickiego 1960/61 w PKF na stronie KronikaRP
• Inauguracja roku akademickiego 1972/73 w PKF na stronie KronikaRP
• Doktorat Honoris Causa Uniwersytetu Jagiellońskiego dla Czesława Miłosza w PKF na stronie KronikaRP