Anemarena asfodelowata – Wikipedia, wolna encyklopedia

Anemarena asfodelowata
ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

anemarena

Gatunek

anemarena asfodelowata

Nazwa systematyczna
Anemarrhena asphodeloides Bunge
Mém. Acad. Imp. Sci. St.-Petersbourg Divers Savans 2: 140 (1833)[3]
Synonimy
  • Terauchia anemarrhenifolia Nakai[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Anemarena asfodelowata[5][6] (Anemarrhena asphodeloides Bunge) – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju anemarena (Anemarrhena Bunge) z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w Chinach kontynentalnych i Mongolii, a w wyniku introdukcji również w Korei i na Tajwanie[4]. Roślina lecznicza stosowana w tradycyjnej medycynie chińskiej od ponad 2000 lat. W jej kłączach obecnych jest ponad 100 aktywnych biologicznie związków chemicznych o szerokim spektrum działania terapeutycznego[7].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów α- (a – bez), νήμα (nema – nitka pręcika) i άρρεν (arrhen – mężczyzna)[8]. Epitet gatunkowy po łacinie oznacza „podobny do złotogłowu (Asphodelus)”[9].

Zasięg geograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Anemarena asfodelowata występuje naturalnie w Chinach, głównie w północnych prowincjach Gansu, Hebei, Heilongjiang, Jilin, Liaoning, Shaanxi i Mongolia Wewnętrzna, ale zasięg tego gatunku, przez prowincje środkowe Jiangsu, Szantung i Shanxi, sięga do południowych prowincji Chin: Kuejczou i Syczuanu[10]. Poza Chinami gatunek ten występuje naturalnie również w Mongolii, w ajmaku wschodnim, gdzie jest jednak bardzo rzadki[11]. Roślina została introdukowana do Korei i na Tajwan w konsekwencji jej uprawy na potrzeby medyczne[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne o wysokości 35–100 cm[10].
Pęd
Poziome, płożące, krępe kłącze, długości do 10 cm i średnicy 0,5–1,7 cm, pokryte od góry włóknami ze starych, rozpadających się nasad liści[10]. Mięsiste korzenie wyrastają z dolnej strony kłącza[10].
Liście
Liście odziomkowe, naprzemianległe[12], o długości 10–60 cm i szerokości 0,15–1 cm[10], kępkowate, trawiaste[10], równowąskie[12], stopniowo zwężające się dystalnie do nitkowatych[10], U-kształtne na przekroju, obustronnie brodawkowate[12], o szorstkich brzegach[10]. Użyłkowanie liścia równoległe[12].
Kwiaty
Zebrane w grono[10] (kłosowatą wiechę[12]), o długości 10–50 cm, wyrastające na prostym głąbiku o długości 20–100 cm, na którym obecne są małe, błoniaste przysadki, stopniowo zaostrzone do nitkowatego wierzchołka, jajowate do jajowato-okrągłych, wspierające niemal siedzące do krótkoszypułkowych kwiaty, wyrastające w węzłach pojedynczo lub w wiązkach po 2 lub 3[10]. Okwiat wąsko lejkowaty, sześciolistkowy[10], trwały[12]. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach[12], zbiegające u nasady w krótką rurkę[12], trójżyłkowe[10], zielonkawobiałe do brązowofioletowych z brązowymi liniami[12], równowąskie do wąsko podługowatych, długości 5–10 mm i szerokości 1–1,5 mm[10]. Trzy pręciki osadzone blisko środka wewnętrznych listków okwiatu, nie wystają ponad okwiat[10]. Nitki pręcików wolne, krótkie, spłaszczone, wnikające między pylniki w postaci łącznika niemal od nasady główki[10]. Pylniki równowąskie, skierowane do wewnątrz, pękające podłużnie[12]. Słupek górny, zrosłoowockowy[12]. Zalążnia siedząca, trójkomorowa, jajowata, nieco trójgraniasta[12], o wymiarach ok. 1,5 × 1 mm, z dwoma zalążkami w każdej komorze[10]. Miodniki przegrodowe[12]. Szyjka słupka nitkowata[12], długości ok. 1 mm[10], zakończona małym, główkowatym znamieniem[12]. Zalążki anatropowe, osadzone kątowo[12]. Ziarna pyłku bruzdkowane, odwrotnie jajowate, długości 38–48 µm, z cienką, siatkowatą eksyną i seksyną. Dwukomórkowe ziarna pyłku uwalniane z pylników pojedynczo[12].
Owoce
Wąsko jajowato-elipsoidalne torebki o wymiarach 0,8–1,5 × 0,3–0,6 mm, z dziobowatym wierzchołkiem, wyraźnie sześciokątne, pękające komorowo, zawierające w każdej komorze od 1 do 2 czarnych, podługowato-eliptycznych[10] (wrzecionowatych[12]) nasion z trzema podłużnymi grzbietami (ostrogrzbiecistych)[12], wąsko oskrzydlonych, o wymiarach 7–12 × 2,5–3 mm[10]. Zarodek równowąski, wielkości około 3/4 długości nasiona i mocno zakrzywiony[12].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Anatomia
Liście na przekroju mają kształt litery U, bez wyraźnej żyłki centralnej. Występuje pojedynczy rząd wiązek przewodzących, dużych z niewielką ilością sklerenchymy, głównie na biegunach ksylemu, ale nie sięgających do skórki. Poza tym sklerenchyma jest nieobecna. Mezofil jest cienkościenny, z niewielkim rozwinięciem palisadowym odosiowo. W mezofilu występują sporadycznie powiększone, cienkościenne, osiowo wydłużone komórki idioblastyczne, niekiedy zawierające wiązki rafidów. Liście są amfistomatyczne (aparaty szparkowe obecne są po obu stronach blaszki liściowej), z mniejszą liczbą szparek na powierzchni doosiowej. Aparaty szparkowe są anomocytyczne. Na obu powierzchniach blaszki liściowej, a zwłaszcza na jej brzegach, obecne są brodawkowate wypustki. Nasady liściowe zostały uznane przez Arbera (1920) za mające liściakopodobną budowę anatomiczną[12]. Idioblastyczne komórki zawierające rafidy obecne są również w okwiecie i nitkach pręcików. Komórki epidermy wewnętrznych listków okwiatu i nitek pręcików wydają się brodawkowate[13]. Zewnętrzne komórki epidermy nasion są mniej więcej izodiametryczne i pokryte grubą warstwą fitomelanu. Wewnętrzne komórki skórki nasion zapadają się po dojrzeniu. Komórki bielma są wyraźnie dziobate[12].
Embriologia
Tapetum jest wielojądrowe i wydzielnicze. Na siateczce śródplazmatycznej szorstkiej powstają orbikule, które są wyraźnie skupione i prowadzą do rozwoju lepkiego materiału, który jest obecny wokół ziaren pyłku (pollenkitt). Mikrosporogeneza przebiega sukcesywnie[12]. Rozwój woreczka zalążkowego przebiega podobnie jak u śniedka i jest typu Polygonum. Małe antypody obecne są w wąskim przewężeniu na końcu woreczka od strony chalazalnej[13]. Jądra biegunowe łączą się przed zapłodnieniem w jądro wtórne. W synergidach odkryto obecność nitkowatego narządu[13]. Rozwój protozarodka jest podobny jak u jezierzy. Po zapłodnieniu zygota jest krótko uśpiona. Kiedy bielmo ma 12–16 wolnych jąder, następuje pierwszy podział zygoty, która dzieli się na komórki bazalną i apikalną. Następnie komórka apikalna dzieli się poprzecznie od 2 do 3 razy, tworząc linię 3 do 4 komórek. Komórka bazalna na ogół nie podlega dalszym podziałom. Tworzenie bielma jest typu helobialnego. Mała komora chalazalna jest zazwyczaj krótkotrwała i 2–4-jądrowa, podczas gdy duża komora mikropylarna może być wielojądrowa[13].
Rozwój
Geofit ryzomowy[12]. Kwitnie i owocuje od czerwca do września[10].
Siedlisko
Zarośla, stepy, trawiaste zbocza, nasłonecznione i piaszczyste wzgórza, do wysokości 1500 m n.p.m.[10] W Chinach roślina ta zasiedla zbiorowiska, w których gatunkami charakterystycznymi są trawy kępowe, takie jak Leymus chinensis i Stipa baicalensis, oraz zaliczany w przeszłości do rodzaju bylica gatunek Filifolium sibiricum. Zbiorowiska te tworzą charakterystyczne krajobrazy kępiastych stepów i występują na pogórzu, niżej położonych górach stołowych, zboczach górskich, a także na szczytach wydm, na dobrze przepuszczalnych podłożach. Poza tym gatunek ten występuje w strefie przejściowej między chłodnymi i ciepłymi formacjami trawiastymi, występującej między północną granicą Chin a Wyżyną Lessową i górami Yin Shan. Obszar ten obejmuje niecki, doliny, wzgórza i pogórze na wysokości 600–700 do 1100–1200 m n.p.m., porośnięte bylicą[14]. W Mongolii gatunek zasiedla step[11].
Interakcje z innymi gatunkami
Jest rośliną żywicielską dla pasożytniczego grzyba z gatunku Floromyces anemarrhenae z rzędu Urocystidales[15].
Cechy fitochemiczne
Z kłączy tych roślin wyizolowano ponad 108 aktywnych biologicznie związków chemicznych, w tym m.in. ponad 6% saponin steroidowych (timosaponina, sarsasapogenina, markogenina), glikany (anemaran), ksantony (mangiferyna)[7], fitoestrogeny typu lignanów i flawonoidy (hinokiresinol /nyasol/, broussonina B), alkaloidy (aurantiamid, pochodne tyraminy, nikotynamid), steroidy (β-sitosterol, β-stigmasterol, daukosterol, tympregnan), kwasy organiczne (kwas pantotenowy, kwas palmitynowy, kwas stearynowy, kwas salicylowy, kwas wanilinowy i kwas benzoesowy), a także antrachinony (chryzofanol i emodyna)[7]. Występuje sezonowa zmienność stężenia tych związków w kłączach, na przykład stężenie timosaponiny B-II jest najwyższe w kwietniu-maju, a mangiferyny w lipcu-sierpniu[12].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 22[10]. Kariotyp składa się z 12 chromosomów metacentrycznych, 8 chromosomów submetacentrycznych i 2 chromosomów subterminalnych[12].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Gatunek z monotypowego rodzaju anemarena (Anemarrhena) w monotypowym plemieniu Anemarrheneae, w obrębie podrodziny agawowych Agavoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[2][16].
Alexander Bunge, opisując gatunek Anemarrhena asphodeloides w pracy Enumeratio plantarum quas in China boreali collegit Dr. Al. Bunge anno 1831, zaliczył go do Asphodeleae, czyli współczesnego odpowiednika rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae Juss.)[17].
W systemie Takhtajana z 1997 r. rodzaj zaliczony był do plemienia Alectorurideae w podrodzinie Anthericoideae w rodzinie pajęcznicowatych (Anthericaceae)[18]. W systemie Kubitzkiego został zaliczony do monotypowej rodziny Anemarrhenaceae[12]. W pracy Flora of China z 2000 r. rodzaj zaliczony został do rodziny liliowatych[10].
Typ nomenklatoryczny
Dwa syntypy gatunku znajdują się w zielniku Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego. Są częścią przekazanej herbarium Uniwersytetu kolekcji zielnikowej Gustava von Bongarda. Według protologu pochodzą z północnych Chin[19].

Roślina lecznicza

[edytuj | edytuj kod]
Recepta z 1341 r. z zastosowaniem Zhi Mu
Historia
W tradycyjnej medycynie chińskiej kłącze tej rośliny Rhizoma Anemarrhenae (chiń. 知母 – Zhi Mu), stosowane jest od ponad 2000 lat. Medyczne zastosowanie Anemarrhena asphodeloides zostało opisane w pierwszym chińskim traktacie medycznym Shennong Ben Cao Jing wydanym w 300 roku[7]. Zhi Mu ma smak słodki i gorzki, zimną naturę termiczną oraz wpływa na systemy płuc, nerek i żołądka. Stosowane więc jest do usuwania ciepła i ograniczenia ognia oraz odżywiania yin i nawilżania suchości[20]. Kłącze stosowane jest bez żadnego przetwarzania. Jedynie do usuwania ognia z nerek stosowane jest po wymoczeniu w solance[7]. W celu zwiększenia efektu klinicznego kłącze Anemarrhena asphodeloides stosuje się też jako główny składnik w mieszankach z innymi chińskimi ziołami, m.in. z korzeniem i kłączem lukrecji i korzeniem tarczycy[7]. W celu schłodzenia Qi kłącze stosowane jest w mieszance z gipsem. Niedobory yin w płucach i nerkach z objawami gorąca, takimi jak popołudniowa gorączka, nocne poty i uczucie gorąca w dłoniach, podeszwach i klatce piersiowej, leczone są mieszanką kłącza Anemarrhena i kory korkowca. Z kolei cukrzyca manifestująca się nadmiernym głodem i pragnieniem oraz nadmiernym oddawaniem moczu leczona jest mieszanką Zhi Mu oraz korzeni gurdliny (Tian Hua Fen), konwalnika (Mai Dong) i opornika (Ge Gen)[20].
W Japonii kłącze anemareny asfodelowatej było tradycyjnie stosowane w niektórych receptach do leczenia alergii, ostrego zapalenia oskrzeli, przewlekłego zapalenia oskrzeli, zakażenia górnych dróg oddechowych, chrypki itp.[7]
W tradycyjnej medycynie koreańskiej kłącze tej rośliny było wykorzystywane do leczenia gorączki, silnego pragnienia, kaszlu i cukrzycy. Ze względu na ograniczoną dostępność anemarena asfodelowata była często wprowadzana w Korei do uprawy[7].
Surowiec zielarski
Według Farmakopei Europejskiej surowcem zielarskim jest kłącze – Anemarrhenae asphodeloides rhizoma[21], w Farmakopei Polskiej ujęte pod nazwą w języku polskim „kłącze anemareny”[22]. Surowiec zawiera co najmniej 0,5% mangiferyny w suchej masie[21].
Zastosowanie
Współcześnie w Chinach anemarena asfodelowata jest jednym z najczęściej stosowanych ziół o działaniu neuroprotekcyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, wspomagający leczenie takich chorób jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia i zaburzenia depresyjne[7].
W fitofarmakologii zachodniej Anemarrhenae asphodeloides rhizoma traktowane jest jako środek przeciwpłytkowy, przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, gorzki, oczyszczający, moczopędny, wykrztuśny, hipoglikemizujący, przeczyszczający i pobudzający perystaltykę jelit[23], a także przeciwgrzybiczy, przeciwbakteryjny, antyseptyczny, przeciwnowotworowy, uspokajający, ściągający, tonizujący i łagodnie estrogenny[8], a w mieszankach z innymi ziołami łagodzący dolegliwości w okresie menopauzy, obniżający podwyższone ciśnienie tętnicze, a także łagodzący efekty uboczne towarzyszące chemioterapii i radioterapii w leczeniu chorób nowotworowych[24].
Wskazania do stosowania obejmują: pobudzenie psychoruchowe, dolegliwości oskrzeli, raka, poród, kaszel, odwodnienie, cukrzycę, czerwonkę, dysurię, gorączkę, grypę, nudności ciężarnych, niepowściągliwe wymioty, hiperglikemię, zapalenia, rwę kulszową, ból, zapalenie płuc, szkarlatynę, szumy uszne, gruźlicę, dur brzuszny i zawroty głowy[23]. Kłącze stosowane jest również zewnętrznie jako płyn do płukania jamy ustnej w leczeniu owrzodzeń i wewnętrznie w leczeniu astmy, przewlekłego zapalenia oskrzeli i ostrego zapalenia oskrzeli[8].
Działanie
Saponiny: sarsapogenina obecna w kłączu wykazuje działanie spowalniające ATP-azę Na+/K+[25] oraz indukujące apoptozę ludzkich komórek raka wątrobowokomórkowego[9]. Ponadto w badaniach na gryzoniach sarsapogenina wykazywała działanie przeciwdepresyjne i poprawiające pamięć poprzez hamowanie aktywności acetylocholinoesterazy[9] oraz hamowanie aktywności monoaminooksydazy (MAO-A o 17%, MAO-B o 15%) i podwyższanie poziomu noradrenaliny i serotoniny w mózgach myszy[26]. Timosaponina AIII chroni przed bierną anafilaksją skórną indukowaną przez immunoglobuliny E[9]. W badaniach in vitro timosaponina AIII wykazywała działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych[9] oraz przeciwwirusowe na syncytialny wirus oddechowy, z wartością IC50 na poziomie 1 μM[27]. Anemarsaponina hamuje wytwarzanie czynnika martwicy nowotworu i interleukiny 6 przez mysie makrofagi stymulowane lipopolisacharydami[9]. Anemarrenasaponina I, anemarrenasaponina Ia, timosaponina BI, timosaponina BII, timosaponina BIII, anemarsaponina B i timosaponina AIII znoszą agregację płytek krwi. Pseudoprototimosaponina AIII obniża glikemię u gryzoni z cukrzycą indukowaną alloksanem[9]. Ponadto saponiny stymulują namnażanie osteoblastów i aktywność fosfatazy alkalicznej[26].
Lignany: nyasol znacząco hamuje wytwarzanie prostaglandyny E2 i tlenku azotu przez mysie makrofagi stymulowane lipopolisacharydami[9]. Nyasol wykazuje też silne działanie przeciwgrzybicze, hamując wzrost grzybów, a także zwiększając wrażliwość Candida albicans na ketokonazol, mikonazol i klotrimazol, oraz przeciwwirusowe na syncytialny wirus oddechowy, z wartością IC50 na poziomie 0,8 μM[27]. Cis-hinokirezynol wykazuje szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego i przeciwbakteryjnego[9]. Lignany te hamują też aktywność enzymatyczną hialuronidazy, fosfodiesterazy cAMP, reduktazy testosteronu i cyklooksygenazy indukowanej[9].
Flawonoidy: broussonina B wykazuje aktywność neurotroficzną w komórkach guza chromochłonnego nadnerczy u szczurów[9]. Działa również przeciwwirusowo na syncytialny wirus oddechowy, z wartością IC50 na poziomie 0,6 μM[27]. Anemarchalkonyn wywołuje istotny efekt hamujący różnicowanie embrionalnych komórek fibroblastów u myszy, osiągając wartość IC50 na poziomie 5,3 μM[9].
Ksantony: mangiferyna osłabia nefropatię u gryzoni z cukrzycą wywołaną streptozotocyną, obniża glikemię u gryzoni z cukrzycą typu 2, aktywność enzymatyczną acetylocholinoesterazy, a także poprawiała pamięć gryzoni zatrutych skopolaminą[9].
Glikany: anemarany wykazują istotne działanie obniżające stężenie glukozy we krwi[25].
Potencjał terapeutyczny
Według prowadzonej przez Narodowy Uniwersytet Singapuru bazy danych Collective Molecular Activities of Useful Plants, gromadzącej wiedzę na temat aktywności biologicznej (≤ 10 μM) roślin leczniczych na poszczególne białka ludzkie, związki chemiczne obecne w kłączu anemareny wykazują aktywność biologiczną wobec 36 białek, w tym 3 enzymów cytochromu P450, związanych z 23 chorobami człowieka[28]:
Toksyczność
Przeprowadzone w Chinach badania na myszach toksyczności anemareny asfodelowatej nie wykazały ostrej toksyczności (LD50 ponad 21,5 g/kg) i teratogenności genetycznej po podaniu doustnym, a także podrażnienia skóry po zastosowaniu zewnętrznym[7]. Długoterminowe badania toksyczności leku ziołowego WIN-34 B, w którego skład wchodzi kłącze anemareny i kwiaty wiciokrzewu japońskiego, przeprowadzone na szczurach, które otrzymywały WIN-34 B w dawce 1000 lub 2000 mg/kg przez 13 tygodni, nie wykazały istotnych nieprawidłowości[26].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
  4. ↑ a b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-05]. (ang.).
  5. ↑ Thomas Lathrop Stedman: Wielki słownik medyczny: angielsko-polski. T. 1: A–D. Warszawa: Medipage, 2012. ISBN 978-83-89769-76-3.
  6. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 16.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k Yingli Wang, Yang Dan, Dawei Yang, Yuli Hu i inni. The genus Anemarrhena Bunge: A review on ethnopharmacology, phytochemistry and pharmacology. „Journal of Ethnopharmacology”. 153 (1), s. 42–60, 2014. Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.jep.2014.02.013. ISSN 0378-8741. (ang.). 
  8. ↑ a b c Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Christophe Wiart: Medicinal Plants of China, Korea, and Japan: Bioresources for Tomorrow’s Drugs and Cosmetics. CRC Press, 2012, s. 133–136. ISBN 978-1-4398-9912-0. OCLC 794328347. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w 母 知: Anemarrhena asphodeloides. Flora of China @ efloras.org. [dostęp 2021-08-05].
  11. ↑ a b Nyambayar D., Oyuntsetseg B. i and Tungalag R.: Regional Red List Series Vol. 9. Plants (Part 1). Zoological Society of London, National University of Mongolia, 2011.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Conran J.G. i Rudall P.J.: Anemarrhenaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 111–113. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  13. ↑ a b c d Zu-Keng Chen, Fu-Hsiung Wang i Zhi-Li Li. Investigation on embryology of Anemarrhena asphodeloides. „Acta Phytotaxonomica Sinica”. 28 (3), s. 223–227, 1990. 
  14. ↑ Shing Hu: Forage resources of China. Pudoc, 1992. ISBN 90-220-1063-5. OCLC 26653690. (ang.).
  15. ↑ Anemarrhena interacts with.... Global Biotic Interactions. [dostęp 2021-08-05].
  16. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-06]. (ang.).
  17. ↑ Aleksander von Bunge: Enumeratio plantarum, quas in China boreali collegit Dr. Al. Bunge. Anno 1831. W: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg. T. 2. 1833 (1835), s. 140.
  18. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-08-06]. (ang.).
  19. ↑ JSTOR Global Plants: Anemarrhena asphodeloides. Global Plants on JSTOR. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
  20. ↑ a b Stevenson Xutian: Handbook of traditional chinese medicine. World Scientific, 2014, s. 529. ISBN 978-981-4571-34-0. OCLC 904465501. (ang.).
  21. ↑ a b European pharmacopoeia. Wyd. 10. Strasbourg: Rada Europy, 2019, s. 1307-1309. ISBN 978-92-871-8912-7.
  22. ↑ Protokół nr 2/2015/9 z posiedzenia Grupy Eksperckiej ds. Farmakognozji Komisji Farmakopei w dniu 26 listopada 2015 r. [online] [dostęp 2021-09-13].
  23. ↑ a b James Duke: Handbook of medicinal herbs. CRC Press, 2002, s. 27–28. ISBN 978-1-4200-4046-3. OCLC 317864230. (ang.).
  24. ↑ Agata Biernat, Anna Jezierska-Domaradzka. Perspektywiczne rośliny lecznicze w kolekcji gatunków dalekowschodnich Ogrodu Roślin Leczniczych Akademii Medycznej we Wrocławiu. „Biuletyn Ogrodów Botanicznych”. 15, s. 97-102, 2006. 
  25. ↑ a b W. Tang: Chinese drugs of plant origin: chemistry, pharmacology, and use in traditional and modern medicine. Berlin: Springer, 2013, s. 106–107. ISBN 978-3-642-73739-8.
  26. ↑ a b c Zhi Mu Uses, Benefits & Dosage. Drugs.com, 2021-07-21. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
  27. ↑ a b c Christophe Wiart: Medicinal plants in the Asia Pacific for zoonotic pandemics. CRC Press, 2021. ISBN 978-1-351-05905-3. OCLC 1256700115. (ang.).
  28. ↑ Xian Zeng, Peng Zhang, Yali Wang, Chu Qin i inni. CMAUP: a database of collective molecular activities of useful plants. „Nucleic Acids Research”. 47 (D1), s. D1118 – D1127, 2018-10-24. Oxford University Press (OUP). DOI: 10.1093/nar/gky965. ISSN 0305-1048. (ang.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Anemarena_asfodelowata&oldid=74625099”