Batalion KOP „Sienkiewicze” – Wikipedia, wolna encyklopedia

Batalion KOP „Sienkiewicze”

16 batalion graniczny

Budynek 16 batalionu KOP w Sienkiewiczach
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1925
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Sienkiewicze
Dowódcy
Pierwszy	mjr piech. Bogusław Kunc
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	126[a]
Dyslokacja	Sienkiewicze
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	piechoty
Podległość	5 Brygada OP Brygada KOP „Polesie”

Batalion KOP „Sienkiewicze” – pododdział piechoty, podstawowa jednostka taktyczna Korpusu Ochrony Pogranicza.

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21–22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. Na podstawie rozkazu L.dz. 1600/Tjn./OdeB/25 ministra spraw wojskowych generała dywizji Władysława Sikorskiego ze stycznia 1925, został sformowany 16 batalion graniczny^[4]. Termin sformowania batalionu został określony na dzień 1 marca 1925, natomiast gotowość do obsadzenia granicy i rozwinięcia ugrupowania na dzień 12 marca 1925. Jednostką formującą był 84 pułk piechoty^[5] . Dowództwo batalionu zostało rozmieszczone w miejscowości Sienkiewicze^[4].

Batalion wchodził w skład 5 Brygady Ochrony Pogranicza i ochraniał odcinek granicy polsko-radzieckiej na obszarze ówczesnego województwa poleskiego^[4].

Z dniem 25 lutego 1925 major Bogusław Kunc został przeniesiony z Departamentu I Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 16 batalionu granicznego^[6]. Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 87 kilometrów, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 29 kilometrów, a strażnicy 6 kilometrów. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 17 kilometrów^[7].

W lipcu 1929 przyjęto zasadę, że bataliony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania^[8]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 stosowano również numer batalionu^[9]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 838 karabinów Mauser wz. 1898, 49 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 8 ciężkich karabinów maszynowych Maxim wz. 1908^[10].

W wyniku reorganizacji batalionu w 1931, w miejsce istniejących plutonów karabinów maszynowych, utworzono kompanię karabinów maszynowych. Rozwinięto też kadry kompanii szkolnej do pełnoetatowej kompanii odwodowej^[11]. Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii odwodowej i trzech kompanii granicznych^[12]. W listopadzie 1936 batalion etatowo liczył 20 oficerów, 71 podoficerów, 24 nadterminowych i 599 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[14]. Batalion otrzymał nowy etat. Był jednostką administracyjną dla dowództwa Brygady KOP „Polesie”, III rejony intendentury KOP, placówki wywiadowczej KOP nr 6, plutonu żandarmerii KOP „Łachwa”, posterunku żandarmerii przy brygadzie KOP „Polesie”, komendy powiatu pw KOP „Łuniniec” i drużyny plutonu telegraficznego KOP^[15]. W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP latem 1937 przesunięto strażnicę „Jaśkowicze” dotychczasowej 1 kompanii granicznej „Rachowicze” batalionu „Ludwikowo” do 2 kompanii granicznej „Grabów” batalionu KOP „Sienkiewicze”^[16]. Budynki likwidowanej strażnicy „Jelno” nakazano rozebrać i wykorzystać do odbudowy spalonej strażnicy „Wilcza”^[17]. Zarządzenie dowódcy KOP gen. bryg. Jana Kruszewskiego w sprawie zmian w kwatermistrzostwie KOP, dniem 1 kwietnia 1939 utworzono w batalionie etat I zastępcy w stopniu majora^[18]. Z dniem 15 maja 1939 batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko II zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego^[19].

W maju 1939 kompania odwodowa i kompania ckm baon KOP „Sienkiewicze” zostały wysłane na Półwysep Helski, gdzie weszły w skład nowo tworzonego batalionu KOP „Hel”^[20].

Po odejściu pododdziałów przeznaczonych dla Rejonu Umocnionego Hel batalion został uzupełniony rezerwistami i składał się z trzech kompanii granicznych. Batalion wszedł w skład Brygady KOP „Polesie”. Po odtworzeniu, batalion ochraniał granicę z ZSRR o długości 108,210 km^[21]. Od 17 września 1939 brał udział w obronie ówczesnej wschodniej granicy państwa przed sowieckim agresorem.

Batalion graniczny był podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej na powierzonym mu odcinku granicy polsko-radzieckiej, wydzielonym z pasa ochronnego brygady. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[22][23]. Batalion graniczny KOP „Sienkiewicze” w 1934 ochraniał odcinek granicy państwowej szerokości 93 kilometrów 165 metrów^[24]

W 1937 ustalono dla batalionu następujący podział ochranianego odcinka granicy państwowej^[25]:

• granica północna: odcinek likwidowanej strażnicy „Wielki Las” 1 kompanii granicznej „Rachowicze” baonu „Ludwikowo”.

Po odtworzeniu w 1939, batalion ochraniał granicę długości 108 kilometrów 210 metrów^[21].

Bataliony sąsiednie:

• 15 batalion KOP „Ludwikowo” ⇔ 17 batalion KOP „Dawidgródek”

Walki o strażnice:
Strzegący granicy batalion graniczny ppłk. Jana Dyszkiewicza 17 września 1939 rozpoczął walki z atakującymi strażnice pododdziałami 17. i 18 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD^[26]. 2 kompania „Grabów” atakowana była przez pododdziały 17 Oddziału Wojsk Pogranicznych przy wsparciu pododdziałów 4 Armii. Po krótkich walkach do 7:35 padły strażnice „Jaśkowicze” i „Morocz”. Sztab kompanii i strażnica „Grabów” o 8:00 przestały istnieć. Do niewoli dostał się dowódca kompanii kpt. Kazimierz Tomasz Grabowski. Część żołnierzy wycofała się do Łachwy^[26].

Dowództwo i pododdziały 1 kompanii „Pieszczaniki” zostały zniszczone do godziny 7:35 17 września. Załogi strażnic 3 kompanii granicznej „Lenin” opuściły strażnice i dołączyły do sił głównych batalionu^[26][c].

W walkach odwrotowych z Armią Czerwoną:
Na wiadomość o wkroczeniu Armii Czerwonej, dowódca KOP gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann wydał 17 września w Dawidgródku rozkaz stawienia oporu i jednoczesnej koncentracji batalionów na zapleczu fortyfikacji na rzece Słucz, w rejonie Moroczna, Lubieszowa i Siedliszcza. Koncentracja miała być realizowana pod osłoną fortyfikacji obsadzonych przez pułk KOP „Sarny”^[27].

Rano 20 września baon KOP „Sienkiewicze”, przeszedł most kolejowy na Pinie. Wycofujące się połączone baony KOP „Kleck” i „Ludwikowo” zostały zaatakowane przez pododdziały 205 pułku strzeleckiego 52 DS pod Osową^[28]. Z pomocą zaatakowanym baonom przyszedł baon KOP „Sienkiewicze”. Współdziałając z baonem „Kleck”, odrzucił w zaciętej walce atakujące pododdziały sowieckie w kierunku na Duboj, otwierając sobie drogę dalszego marszu. Po walce pod Osową, niszcząc przeprawy pod Wujwiczami na Stuble, batalion osiągnął późnym wieczorem 20 września Kłodno a 22 września Morocznę^[28].

Ostatecznie, w rejonie Kuchecka Wola-Kuchcze-Chrapin-Moroczno, zebrało się około 8700 żołnierzy, w tym blisko 300 oficerów. Na podstawie rozkazu gen. bryg. Orlika-Rückemanna powstało tu improwizowane Zgrupowanie KOP. Batalion wszedł w jego skład^[29].

Kompanie graniczne w 1930:

• 2 kompania graniczna KOP „Grabów”
• 3 kompania graniczna KOP „Lenin”
• 1 kompania graniczna KOP „Pieszczaniki”

Organizacja batalionu w 1934^[30]:

• dowództwo batalionu
• pluton łączności
• kompania odwodowa
• kompania karabinów maszynowych
• 1 kompania graniczna KOP „Pieszczaniki”
• 2 kompania graniczna KOP „Grabów”
• 3 kompania graniczna KOP „Lenin”

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie batalionu KOP „Sienkiewicze”.

Obsada personalna w październiku 1928^[41] :

• dowódca batalionu – mjr Stanisław Hojnowski
• adiutant batalionu – por. Adam Szydłowski
• kwatermistrz – mjr Franciszek Zabiegaj
• płatnik – por. Oktawian Wyhowski
• oficer żywnościowy – por. Jan Wąsik
• oficer administracyjny – por. Edward Grabałowski
• oficer wywiadowczy – kpt. Mieczysław Ostrowski
• lekarz – kpt. Bolesław Gałziński
• oficer łączności – por. Henryk Niedziałkowski
• dowódca kompanii szkolnej – kpt. Rajmund Wieńcza
• dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Jan Tomicki
• dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Michał Przybysz
• dowódca 3 kompanii granicznej – p.o. por Józef Arkuszewski

Obsada personalna w październiku 1934^[41] :

• dowódca batalionu – mjr Piotr Frankowski
• adiutant batalionu – por. Józef Marciniec
• kwatermistrz – kpt. Władysław Majerski
• oficer materiałowy – por. Józef Wyborski
• płatnik – por. Józef Nowicki
• lekarz – kpt. Jakub Jurasz
• dowódca plutonu łączności – por. Stanisław Zięba
• dowódca kompanii odwodowej – por. Michał Mordwiłko
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. Piotr Przybylski
• dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. Henryk Nechwilla
• dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. Ludwik Szymański
• dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. Józef Witkowski
• komendant powiatowy PW „Łuniniec”– por. Jan Wąsik

Obsada personalna batalionu w marcu 1939^[44][45]

• dowódca batalionu – ppłk piech. Jan Dyszkiewicz^[d]
• adiutant batalionu – kpt. piech. Zbigniew Rogawski^[e]
• kwatermistrz – kpt. piech. Stefan Jesionek
• lekarz – mjr lek. dr Ignacy Michał Reiwer
• dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. piech. Stefan Henryk Karyszkowski^[f]
• dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. piech. Jan Połowińczak^[g]
• dowódca plutonu – por. Jan Pietrzykowski †1940 Charków^[51]
• dowódca 3 kompanii granicznej – kpt. piech. Roman Rogziński^[h]
• dowódca kompanii odwodowej – kpt. piech. Stanisław Michniewski^[i]
• dowódca plutonu – por. piech. Stanisław Sławomir Lindner
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. piech. Zbigniew Braniecki (od maja 1939 por. Zbigniew Stanisław Braustein^[j])

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Polesie»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013 .
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 baonów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931. (sygn.177/133.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937. (sygn.177/132.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” II Faza. część III) nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 z 31 sierpnia 1937.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Sienkiewicze” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].