Castellania w Valletcie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Castellania
Kastellanja, Kastellanija, Kistlanija, Klistanija
Ilustracja
Fasada budynku (2018)
Państwo

 Malta

Miejscowość

Valletta

Adres

11–19, Merchants Street; Valletta

Typ budynku

Budynek sądowy

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Francesco Zerafa
Giuseppe Bonici

Kondygnacje

2

Rozpoczęcie budowy

1757[a]

Ukończenie budowy

1760

Właściciel

Rząd Malty
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej (najemca)

Położenie na mapie Morza Śródziemnego
Mapa konturowa Morza Śródziemnego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Castellania”
Położenie na mapie Malty
Mapa konturowa Malty, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Castellania”
Ziemia35°53′48″N 14°30′45″E/35,896667 14,512500
Multimedia w Wikimedia Commons

Castellania (malt. Il-Kastellanija; wł. La Castellania), oficjalnie znany jako Castellania Palace (malt. Il-Palazz Kastellanja, wł. Palazzo Castellania) – były budynek sądowy oraz więzienie w Valletcie na Malcie. Zbudowany przez Zakon Joannitów pomiędzy rokiem 1757[a] a 1760 na miejscu wcześniejszego, zbudowanego w roku 1572, budynku sądowego.

Pałac zbudowany w stylu barokowym według projektu architektów Francesco Zerafy i Giuseppe Boniciego. Jest to znaczący budynek przy Merchants Street, z ozdobną elewacją i wyszukaną marmurową częścią centralną. Wnętrze zawiera byłe sale sądowe, kaplicę, cele więzienne, statuę bogini sprawiedliwości na głównej klatce schodowej, oraz ozdobną fontannę na dziedzińcu.

Od późnych lat XVIII wieku aż po wczesny wiek XIX budynek znany był pod wieloma nazwami, m.in. Palazzo del Tribunale, Palais de Justice oraz Gran Corte della Valletta. W wieku XIX został uznany za niewystarczająco duży, i pomiędzy rokiem 1840 a 1853 sądy stopniowo przenosiły się do Auberge d’Auvergne, pozostawiając budynek zaniedbanym. Po jakimś czasie przekształcony został w centrum wystawowe, budynek z mieszkaniami do wynajęcia i szkołę.

W roku 1895 umieściło się w nim główne biuro Departamentu Zdrowia Publicznego. Departament został w końcu przekształcony w ministerstwo zdrowia Malty (dziś znane jako Ministry for Health, the Elderly and Community Care), które wciąż mieści się w Castellanii. Na parterze budynku znajdują się sklepy, zaś pozostałości laboratorium sir Themistoklesa Zammita mieszczą się teraz na drugim piętrze budynku, tworząc The Brucellosis Museum, na którego zwiedzanie można się umówić.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Podłoże

[edytuj | edytuj kod]
Cela więzienna w Castellanii

Magna Curia Castellaniæ (wł. Gran Corte della Castellania; ang. High Court of the Castellania[1] – były to sądy i trybunały, działające na Malcie podczas rządów Zakonu św. Jana[2][3]. Mają one swoje korzenie na Rodos[4], znane tam jako Pragmaticæ Rhodiæ, i działające aż do wygnania Zakonu z wyspy w roku 1522[5][6].

Instytucja sądów ustanowiona została na Malcie po przybyciu Zakonu na wyspę w roku 1533, podczas rządów Wielkiego Mistrza Philippe de L’Isle-Adama[7][8] i jest czasem nazywana dla odróżnienia Magna Curia Castellaniæ Melitensis[9]. Pierwotnie sądy i trybunały mieściły się w budynku w Birgu[10][11]. Instytucja wzorowana była na sycylijskim systemie prawnym[7][9], na jej czele stał kasztelan (castellan), który był rycerzem Zakonu[12][13][14]. Kiedy pokazywał się publicznie, poprzedzany był zawsze przez pazia, niosącego rózgę – symbol jego pozycji – na poduszce. To dało początek jego przezwisku captain of the rod (kapitan rózgi)[15].

W skład instytucji wchodziło dwóch sędziów, po jednym dla sądu cywilnego oraz kryminalnego[4][16][17]. Byli oni rodowitymi Maltańczykami, zajmowali się sprawami, które miały miejsce w Valletcie, Florianie oraz Three Cities[18][19][20]. Sekretarz (cancelliere), odpowiedzialny był za przyjmowanie i przechowywanie akt sądowych, rejestrowanie wyroków wydanych przez sędziów oraz nadzór nad pozostałymi pracownikami sądów[21]. Wielki Wicehrabia (Gran Visconte) koordynował pracę policji[22], a Capitani di notte wykonywał wyroki. Wśród innych pracowników był urzędnik, który pilnował, aby więźniowie byli dobrze traktowani, pracownicy archiwum oraz adwokaci, odpowiedzialni za pomoc prawną[4][23]. Raz w tygodniu sporządzano raport dla Wielkiego Mistrza, informujący o sprawach rozpatrywanych przed trybunałami sądowymi[24].

Castellania była najwyższym sądem na wyspie[18][25], stąd nazywana była Gran Corte[26][27]. Wielki Mistrz miał władzę absolutną w kierowaniu tą instytucją[18]. Stolica Apostolska domagała się lepszych wyroków[28], jak np. podczas sporu z dworem biskupim[29], lecz powołując się na "książęcą" suwerenność Wielki Mistrz nie uległ naleganiom[30]. Wraz z obecnością Inkwizycji Stolica Apostolska uważała Maltę za swoją kolonię[31]. W tym czasie Castellania została uznana za sąd świecki[32], i prawo zostało zmodyfikowane przez Wielkiego Mistrza[33].

Po przeniesieniu przez Zakon swojej siedziby do Valletty, w nowej stolicy zbudowana została nowa Castellania[18][34]. Tymczasem, w roku 1574, oryginalna Castellania w Birgu przekształcona została w pałac Inkwizytora[35]. Oprócz pełnienia funkcji siedziby sądu[36][37], Castellania służyła również jako więzienie, gdzie przetrzymywano podejrzanych oraz skazanych[9]. Budynek Castellanii ujęty był na oryginalnych planach Valletty[38][39]. Jednym z miejsc, gdzie planowano zbudować Castellanię był teren zarezerwowany dla zajazdów języków, znany jako Collacchio, lecz ograniczony dostęp do tego obszernego terenu w Valletcie był niepraktyczny, i w sumie porzucono ten zamysł[40]. Budynek pierwszej Castellanii powstał w roku 1572, podczas rządów Wielkiego Mistrza de la Cassière[9], i był zaprojektowany przez Girolamo Cassara, podobnie jak inne budynki Valletty w drugiej połowie XVI wieku[41]. Budynek miał wygląd wojskowy, z narożnikami wzmocnionymi masywnymi blokami, typowymi dla Cassara[42].

Pierwsza Castellania Valletty została, z rozkazu Wielkiego Mistrza Manuela Pinto, zburzona w połowie XVIII wieku[43][44]. Istnieją informacje, oparte jedynie na przekazach ustnych, że w XVIII wieku, w latach 1757-1760, sądy i trybunały mieściły się w budynku przy 254, St. Paul’s Street (dziś znanym jako Europe House, a zajmowanym przez biura Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego), jednak traktowane jest to jako pogłoska[45].

Budowa i przeznaczenie

[edytuj | edytuj kod]
Inskrypcja upamiętniająca odbudowę Castellanii

Nowy barokowy budynek postawiony został na miejscu pierwszej Castellanii[46][47][48] przez tego samego Wielkiego Mistrza, dając zatrudnienie znacznej ilości ludzi[49], na co Pinto miał nadzieję[50] rozpoczynając prace w roku 1757[51][a]. Podczas trwania budowy więźniowie trzymani byli w torre obok Porta Reale[52][53], prawdopodobnie wieży Saint James Cavalier[52][54]. Nowa Castellania zbudowana została według projektu architekta Francesco Zerafy[55][56][57], który zmarł przed jej ukończeniem, a jego miejsce zajął architekt Giuseppe Bonici[58][59]. Budowla została ukończona w roku 1760[60][61], wewnętrzna kaplica została konsekrowana 15 listopada tego samego roku[52][62]. Więźniowie zostali przeniesieni do nowego więzienia trzy dni później, 18 listopada 1760 roku[52][63].

W XVIII wieku, z racji mieszczenia sądów i trybunałów, budynek znany był jako Corte della Castellania (z odmianami) lub Palazzo del Tribunale[64]. Popularnie nazywany by Court of the Grandmaster (Sąd Wielkiego Mistrza)[65], prawdopodobnie dla odróżnienia go od sądów Inkwizycji i biskupa[29].

Do budowy użyto miejscowego wapienia, a główny portyk udekorowany został marmurem karraryjskim[66]. Niektóre bloki marmurowe zabrane zostały z ruin świątyni Prozerpiny, antycznej świątyni rzymskiej w Mtarfie, odkopanej w roku 1613[67][68][69]. Rzemieślnikiem, pracującym nad dekoracyjnymi rzeźbami fasady Castellanii oraz kaplicy, był mistrz Gian (lub Giovanni), znany jako Puglisi, neapolitański buonavoglia (wioślarz na galerach[70][71][72])[73][52]. Był on pierwszym oskarżonym o morderstwo i skazanym na śmierć przez powieszenie, sądzonym w nowej Castellanii 15 grudnia 1760 roku[74][75]. Przebudowując pałac Pinto chciał uwszechobecnić[76] swoje heraldyczne półksiężyce[77] na wewnętrznym i zewnętrznym wystroju budynku, aby pochwalić się swoim absolutyzmem i zamożnością[77][78]. Jakiś czas po zakończeniu budowy artysta Tiepolo Favray opisał budynek[79] i rozpowszechnił informacje o nim wśród europejskich monarchów, porównując go do odpowiadającego oczekiwaniom większości potężnych narodów[80].

W Castellanii używano dzwonów, aby przyciągnąć ludzi i poinformować ich o mającym nastąpić wydarzeniu, jak np. ogłoszenie wyroku skazującego[81][82]. Aby móc działać na wodach maltańskich każdy statek handlowy był zobowiązany przez prawo do zarejestrowania się w Castellanii i wniesienia obowiązkowej opłaty w wysokości co najmniej 10 grani, w zależności od wielkości statku i jego przeznaczenia[83].

Wnętrze Castellanii

W roku 1774 zaistniał niezwykły (jak na tamte czasy) przypadek, kiedy osoba interpłciowa, 17-letnia Rosa Mifsud z Luqa, wystąpiła do sądu o uznanie jej za mężczyznę[84], i zezwolenie na noszenie ubrań męskich, zamiast kobiecych, które ubierała od urodzenia[85]. Sąd powołał dwóch ekspertów, by przeprowadzili badanie fizykalne[84][85]. W tej sprawie przedstawiono szczegółowy opis pracy ekspertów, podobnie jak współcześnie[85]. Ekspertami byli naczelny lekarz oraz naczelny chirurg, obaj pracujący w Sacra Infermeria[85]. W wyniku oględzin medycznych Wielki Mistrz podjął decyzję, że Mifsud może nosić odtąd jedynie męskie ubrania[84]. Decyzja została powzięta po powołaniu przez sąd apelacyjny siedmiu innych ekspertów medycznych, którzy zgodzili się z obserwacjami poczynionymi przez swoich dwóch poprzedników[85][86].

Po powstaniu księży w roku 1775, trzech przywódców rebeliantów zostało straconych bez uczciwego sądu. Wyroki śmierci zostały podpisane przez Castellano z rozkazu Wielkiego Mistrza Francisco Ximenesa de Texady[9][87]. Przed osądzeniem niektórzy księża i klerycy, uczestnicy powstania, zostali zamknięci w tajnych celach w pobliżu sali sądu, niektórzy w lochach Castellanii, inni w kilku budynkach Valletty[54]. Wszyscy ci aresztanci zostali zapisani w Libro del Carcerati Della Magna Curia Castellania. Wśród nich był Gaetano Mannarino, przywódca powstania[54][88]. Niektórzy z nich zostali skazani na śmierć przez uduszenie w lochach budynku sądu[89][90]. Cały proces był niezgodny z procedurą sądową na Malcie, gdyż kapłani nie podlegali sądownictwu cywilnemu, lecz sądowi biskupiemu[89][87].

W roku 1784 Wielki Mistrz Emmanuel de Rohan-Polduc wprowadził Code de Rohan (Kodeks de Rohana), który obejmował głównie prawo karne[22]. Kodeks zawierał wcześniejsze przepisy prawa, wprowadzone przez byłych wielkich mistrzów, lecz z bardziej liberalnym podejściem. Ustanawiał również standardowe, z pewną elastycznością, przepisy dotyczące adwokatów[91]. Był on następnie zmieniany przy użyciu bandi (komunikatów, obwieszczeń)[22].

Mikiel Anton Vassalli był więźniem w Klistanija pod koniec okresu rządów Zakonu św. Jana. Był oskarżony o rozpowszechnianie idei rewolucyjnych w czasie urzędowania Wielkiego Mistrza Hompescha. Vassalli zaprzeczył oskarżeniom i pozostał w więzieniu. W międzyczasie odwiedził go ojciec Fortunata Panzavecchi. Podczas obiadowania ze strażnikami poczynił notatki z rozmów, jakie przeprowadził z Vassallim. Rzuciły one więcej światła na życie Vassalliego, który po śmierci stał się narodowym maltańskim lingwistą[92].

W czerwcu 1798 Maltę najechały wojska pierwszej Republiki Francuskiej, w rezultacie okupacji Malty przez Francuzów Zakon został usunięty z wyspy[34]. Francuzi zreformowali system prawny, Magna Curia Castellaniæ została zastąpiona przez Tribunale Provisorio oraz Tribunale Civile di Prim'Instanza[93]. Stanowisko Castellano (kasztelana) zostało zniesione, a sędziowie byli nominowani przez Commission de Gouvernement (Komisję Rządową). W czasie lat okupacji francuskiej budynek był znany jako Palais de Justice[9]. Nie mniej niż trzy pełne pojemniki srebra, należącego do Monte di Pietà i przechowywanego w Castellanii, zostały zabrane 8 listopada 1878 roku przez Francuzów oraz przetopione, aby wybić z nich monety do wynagrodzenia jakobinów. Był to jeden z serii przypadków, które uruchomiły powstanie Maltańczyków[94]. Francuski system prawny nie funkcjonował wystarczająco długo, aby wpłynąć w tym czasie na sądownictwo maltańskie[95].

Po wygranym powstaniu przeciw rządom francuskim, w roku 1800 Malta stała się brytyjskim protektoratem[9][96], Castellania stała się znana jako Gran Corte della Valletta[93]. Na propozycję Maltańskiego Kongresu Narodowego do kanonów prawa zostały przywrócone ponownie starożytne prawa oraz Code De Rohan[96][97]. Vassalli został powtórnie aresztowany podczas powstania[92], i był przetrzymywany w Castellanii od 16 września 1800 roku[98][99] aż do uwolnienia 15 stycznia 1801 roku[100][101]. Podczas pobytu w więzieniu, Vassalli czytał współwięźniom po arabsku i głosowo tłumaczył na maltański fragmenty Koranu. Księga Koranu, w skórzanej oprawie, została znaleziona przez Brytyjczyków w bagażach Vassalliego, podczas kontroli przy przekraczaniu Porta Reale[92].

Podobnie, jak inne budynki publiczne, Castellania była zamknięta w czasie zarazy w latach 1813–14(inne języki), i była używana w szczególnych przypadkach, dotyczących samej zarazy[9]. Kiedy epidemia ustąpiła, Castellania powróciła do wykonywania swych obowiązków jako budynek sądu oraz miejsce odosobnienia dla oskarżonych, oczekujących na rozprawę[102]. Sądy maltańskie stały się podmiotami brytyjskimi 5 października 1813 roku, kilka miesięcy przed pokojem paryskim 1814 roku, kiedy Malta stała się kolonią Korony brytyjskiej[96]. W tym momencie Brytyjczycy, pod przywództwem gubernatora Thomasa Maitlanda, przyjęli ujednoliconą mieszankę prawa cywilnego, zawierającego prawo rzymskie, Kodeks Napoleona oraz prawo kontynentalne[96]. Wprowadzenie tego systemu powierzono adwokatowi koronnemu Adrianowi Dingli[96]. Reformy te pozostają podstawą dzisiejszego prawa maltańskiego[96]. Przed rokiem 1814 zlikwidowane zostały wszelkie rodzaje tortur, jednakże jakiekolwiek działania prowadzące do buntu mogły być stłumione siłą[22].

Kiedy w Castellanii mieściły się sądy oraz więzienie, część budynku używana była do innych celów. Do roku 1773 mieściła się tam Monte di Pietà[62]. Od roku 1814, kiedy Malta stopniowo przekształcana była w brytyjską kolonię[103], komendant policji Francesco Rivarola[103] miał w Castellanii swoje biuro jako Deputy Inspector General of Executive Police (Zastępca Inspektora Generalnego Policji Wykonawczej)[104]. W XIX wieku biuro policji przeniesione zostało do pałacu gubernatora[104][103]. Jak opublikowano w Malta Government Gazette 21 października 1829 roku, Malta przyjęła system ławy przysięgłych w sprawach dotyczących morderstw[105].

W czasie rządów rycerzy Joannitów[106], podczas okupacji francuskiej, protektoratu brytyjskiego, do przynajmniej roku 1879, kiedy sądy już zostały wyprowadzone z budynku, głównym językiem używanym w sądach był włoski oraz w niektórych przypadkach łacina[107][108]. Nawet kiedy język francuski został ustanowiony jedynym językiem oficjalnym(inne języki) na Malcie, zrobiono wyjątek dla sądów, ponieważ język włoski przeważał w oficjalnym żargonie sądowniczym[108]. Starania Brytyjczyków, aby używać na Malcie języka angielskiego w czasach protektoratu i wczesnych lat kolonializmu zawiodły, głównie z powodu oporu rodzin szlacheckich. Sąd najwyższy zasugerował, aby rozprawy odbywały się w języku angielskim, aby zachęcić sędziów do uczenia się i używania tego języka, lecz spełzło to na niczym[107][109]. Tak podczas okupacji francuskiej, jak i okresu brytyjskiego, wyroki sądu najwyższego ogłaszane były po włosku oraz w drugim, preferowanym przez władze, języku – francuskim lub angielskim[107][108]. Podczas całego okresu działalności sądów w Castellanii nie brano nigdy pod uwagę używania języka maltańskiego w sądach[107]. Kwestia językowa nie została rozwiązana aż do XX wieku, kiedy zmieniono przeznaczenie budynku[110].

Po roku 1840 uznano, że budynek nie jest odpowiedni do celów sądowych[9], w tymże roku sądy cywilne przeniesione zostały do Auberge d’Auvergne[111]. Sądy kryminalne oraz biuro policji zostały również przeniesione do zajazdu w roku 1853[112][113], a Castellania, jak opublikowano w „Governor Ordinance” nr 11 z 5 maja 1852 roku, przekształcona została w kasyno wojskowe dla Maltese Militia Force[114]. Wiadomo, że budynek był zajmowany przez siły zbrojne stacjonujące w Valletcie i Florianie przynajmniej do roku 1854[115]. Później znajdowało się tutaj centrum wystawowe, wynajmowany był na mieszkania, oraz mieścił rządową szkołę średnią dla dziewcząt[116]. Służył również jako kwatera główna St. John Ambulance Association[63].

Wydział i Ministerstwo Zdrowia

[edytuj | edytuj kod]
Muzeum Brucelozy w Castellanii

Budynek stał się siedzibą szefa rządowego urzędu medycznego (Chief Government Medical Officer) w roku 1885[116][76]. 10 kwietnia 1895 roku Gerald Strickland przeniósł do budynku główne biuro Wydziału Zdrowia Publicznego (Public Health Department)[62]. Oba te urzędy połączyły się w roku 1937 w Wydział Medycyny i Zdrowia (Medical and Health Department)[117][118]. W latach 1904–1906 w Castellanii pracowała Mediterranean Fever Commission (MFC)[119][110], i 14 czerwca 1905 roku lekarz w niej pracujący, sir Themistocles Żammit, odkrył przyczynę gorączki maltańskiej (znanej też pod innymi nazwami)[120][121].

W czerwcu 1904 roku, przeprowadzając badania, Zammit zauważył, że pięciu członków tej samej rodziny w tym samym czasie zachorowało po spożyciu świeżego niepasteryzowanego mleka koziego[122]. Zammit zdecydował się kupić zdrowe kozy i przetestować je. W ten sposób odkrył przyczyny choroby[123]. David Bruce, który przewodniczył MFC, nie był przychylny eksperymentom zaproponowanym przez Zammita. Jednakże, gdy eksperyment potwierdził odkrycie, Bruce próbował zdyskredytować Zammita przypisując całą zasługę sobie[124]. Rola Zammita była pomniejszana lub wręcz ignorowana. Dało to efekt – choroba nazwana została brucellosis od imienia Bruce’a[125].

W roku 1980 laboratorium na drugim piętrze Castellanii, które było używane przez Malta Fever Commission, zostało odrestaurowane i przekształcone w The Brucellosis Museum (Muzeum Brucelozy), i jest teraz otwarte dla zwiedzających po uprzednim umówieniu wizyty[126]. W okresie brytyjskim niektóre więzienne cele zmodyfikowano i przekształcono w biura rządowe, którymi pozostały do dzisiaj[127]. Inne części wnętrz Castellanii, w tym kaplica i jedna z więziennych cel, zostały odrestaurowane w latach 90. ubiegłego wieku[73]. Cela ta pokazana jest na frontowej okładce książki Williama Zammita Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798[128][81]. Później, w latach 1990., planowano odnowić fasadę budynku, lecz nie zrobiono tego[129][130]. Aktualnie planuje się ją odnowić jako część projektu Valletta 2018 – Europejska Stolica Kultury[131]. Budynek widoczny jest na fotografii z końca XIX wieku, kiedy na części St. John Street mieściło się biuro kompanii gazowniczej, a na Merchant's Street sklepy[132][133]. W XIX wieku powożący kaleszami byli zobowiązani do rejestrowania w Castellanii swoich pojazdów, oraz zaopatrzenia ich w tablice rejestracyjne[134].

We wczesnych latach XX wieku, w tajemnicy przed wszystkimi, w tym jego rodziną, uwięziony został przez Brytyjczyków w Castellanii socjalistyczny patriota maltański Manwel Dimech. 5 września 1914 roku został zmuszony do emigracji, z której nigdy nie powrócił[135]. Na Victoria Gate, którą Dimech musiał przekroczyć przed wejściem na pokład statku, znajduje się tablica, upamiętniająca ten epizod[136]. Uwięzienie Dimecha oraz jego wygnanie za granicę uważane jest za dziejową niesprawiedliwość okresu brytyjskiego[137].

Od roku 1921[9] w budynku mieściło się maltańskie ministerstwo zdrowia[138], które było znane przez wszystkie te lata pod różnymi nazwami (aktualnie Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej – Ministry for Health, the Elderly and Community Care)[9]. Na parterze mieści się kilka sklepów[139], które oryginalnie powstały, aby zwiększyć zatrudnienie[44]. Reszta budynku na co dzień nie jest ogólnie dostępna, poza specjalnymi okazjami, takimi jak Notte Bianca[140]. W roku 2007 minister Austin Gatt zaproponował, aby umieścić w budynku muzeum maltańskiej historii prawnej i politycznej, jednakże bez sukcesu[141].

Budynek był umieszczony na Antiquities List of 1925 jako La Castellania[142][143]. Od roku 1992 jest zaliczony do budynków zabytkowych klasy 1[139][143], oraz umieszczony jest na liście National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands[144][145]. Dokumenty sądowe Magna Curia Castellania (MCC) są zabezpieczone i przechowywane w Banca Giuratale w Mdinie[146]. Dokumenty są częścią Państwowego Archiwum Malty i są traktowane przez historyków jako źródła historyczne w badaniach historii Malty pod rządami rycerzy św. Jana[147][148].

Architektura budynku

[edytuj | edytuj kod]

Część zewnętrzna

[edytuj | edytuj kod]
Ozdobna część centralna głównej fasady budynku

Castellania uznawana jest za arcydzieło architektury, zaprojektowane za rządów Wielkiego Mistrza Pinto[51][149], będąc najbardziej oryginalnym świeckim nienaruszonym przykładem maltańskiej architektury baroku[150][151][78] oraz relikwią wczesnej nowożytności pod rządami Zakonu św. Jana[152]. Posiada wyszukaną, imponującą fasadę[153] o proporcjach podobnych do auberge[77], i jest wyróżniającym się budynkiem na tym terenie[76][154][155]. Jest wysoki na dwie kondygnacje[156], będąc zbudowany po trzech stronach małego dziedzińca. Chociaż budynek powstał na planie asymetrycznym, fasada od strony Merchants Street jest symetryczna[157][158][159]. Projekt wyróżnia się wspaniałymi krawędziami, wyprowadzonymi na zewnętrzną stronę[160].

Na głównej fasadzie, w jej części centralnej, znajduje się zakończone łukiem centralne wejście, umieszczone w potrójnie wklęsłej części[161] ze skupiskiem pilastrów[156][42], ponad którymi biegnie gzyms[156][161]. Powyżej otoczony żelazną balustradą balkon, na który prowadzi wejście z sali dawnego sądu kryminalnego[156]. Heraldyczny półksiężyc z herbu Wielkiego Mistrza Pinto zdobi główny portal[44], a poniżej balkonu umieszczona jest tablica pamiątkowa z tekstem[162][163]. Głosi on[62][164]:

DEO OPT. MAX.
EMMANUEL PINTO M.M. ET PRINCEPS
HUNC UTRIUSQUE JUSTITIÆ LOCUM
VETUSTATE PROPE LABENTEM,
AD TERROREM POTIUS, QUAM AD POENAM
A FUNDAMENTIS, ÆRE PROPRIO
ANNI FERE SPATIO
RENOVAVIT AUXIT,
ORNAVIT
MDCCLVIII

Boczna ściana od strony St. John’s Street, po prawej stronie pręgierz. Za balustradą widoczny Nelson’s Hook (hak Nelsona).

Balkon jest zwieńczony niszą z alegorycznymi figurami Sprawiedliwości i Prawdy[153][165][166], jak też rzeźbami uskrzydlonej postaci kobiecej oraz putto[74][156]. Niektóre części rzeźb, jak np. waga trzymana przez „Lady Justice” zaginęły[157][158]. Miejsce pomiędzy figurami zajmowało popiersie Pinto oraz jego herb, lecz zostały one usunięte w czasie okupacji francuskiej na Malcie lub na początku XIX wieku[139]. Nie wiadomo, jak wyglądało wzmiankowane wyżej popiersie, chociaż mogło być podobne do rzeźby umieszczonej na fasadzie Auberge de Castille. W każdym wypadku było ono wykonane prawdopodobnie z brązu i umieszczone na marmurowej plincie, wciąż się tam znajdującej. Podobnie do innych popiersi z tego okresu, mogło być dziełem Jacques’a Saly(inne języki)[167].

Parter od strony Merchants Street został zaprojektowany, aby pomieścić osiem sklepów[168], po cztery z każdej strony głównego wejścia[157][158]. Nad każdym sklepem znajduje się dodatkowe pomieszczenie, do którego wchodzi się po spiralnych schodach. Pomieszczenie to pomyślane było jako mieszkanie dla właściciela sklepu[44]. Pokoje te mają po jednym kwadratowym oknie, umieszczonym nad każdym wejściem do sklepu[156][157][158]. Okna ozdobione są symbolicznymi półksiężycami Wielkiego Mistrza Pinto[44]. W pewnym czasie do jednego z pomieszczeń sklepowych zostało przebite wejście z głównego budynku, aby mogły one być używane jako biura Ministerstwa Zdrowia[169].

Boczna ściana wzdłuż St. John’s Street nie jest tak ozdobna jak fasada, i zawiera kilka drewnianych oraz otwartych balkonów. Od tej strony budynku ulokowane jest wejście do cel więziennych Castellanii[81][157][158]. Znajdują się tam też sklepy o zróżnicowanych elewacjach[170].

Na narożniku budynku, przy zbiegu Merchants Street i St. John’s Street znajduje się cylindryczny cokół o wysokości ok. 3 metrów. Oryginalnie służył on jako pręgierz[171], gdzie więźniowie byli publicznie upokarzani[152]. Skazani za poważniejsze przestępstwa byli chłostani[172] lub torturowani przy użyciu corda przy pręgierzu[157][158]. Skazanych na śmierć wieszano poza murami Valletty, w okolicach St. Jacob Bastion[173]. Według Louis de Boisgelin(inne języki), historyka Zakonu[134] w czasie ostatnich trzech dni maltańskiego karnawału(inne języki) mieszkańcy „przywoływali” antyczną rzymską tradycję, zawieszając nad pręgierzem kamień (zamiast człowieka) i uderzali w niego, co symbolizowało wstrzymanie wykonywania kar podczas tych dni[174][175][176].

W pobliżu pręgierza umocowany jest w ścianie Castellanii żelazny hak. Według tradycji, mógł on być używany do podniesienia największego dzwonu pobliskiej katedry św. Jana, lecz dziś jest to uznawane jako mało prawdopodobne[177]. Najbardziej prawdopodobnym jest, że był on wykorzystywany do przywiązywania więźniów skazanych na pręgierz[178][179][180] W roku 1803 Horatio Nelson, wyzwany, rzekomo przecisnął się przez ten hak, który po bitwie pod Trafalgarem zaczął być znany jako Nelson’s Hook (hak Nelsona)[181]. Stało się tradycją dla marynarzy Royal Navy stawiać zakłady a potem płacić za drinki kolegom, którzy dali radę przecisnąć się przez ten hak. Młodsi oficerowie rzekomo mieli duże szanse na promocję, jeśli „zaliczyli” ten test[182][183][184].

Wnętrze

[edytuj | edytuj kod]
Były sąd kryminalny, znany oryginalnie jako Aula Criminale della Gran Corte della Castellania[185]

We wnętrzu Castellanii znajdują się biura, sale sądowe, kaplica oraz cele więzienne[102]. Na klatce schodowej wiodącej do byłych sal sądowych stoi na piedestale duża statua przedstawiająca boginię sprawiedliwości[186] lub Astraję z opaską na oczach i wagą[73][187][188]. Autor rzeźby jest nieznany[189]. Klatka schodowa jest bardzo majestatyczna[190].

Najbardziej ozdobionym pomieszczeniem w budynku jest Sala Nobile (Sala Szlachecka) na pierwszym piętrze, która oryginalnie była salą sądową[191], a która teraz jest salą spotkań[140][192]. W tej sali sędziowie oraz nominowane Kolegium Adwokatów zasiadali w „ławie sędziowskiej(inne języki)” o kształcie platformy, będąc ubrani w typowe jedwabne stroje z tego okresu. Adwokaci byli nominowani i odwoływani wedle uznania Wielkiego Mistrza. 14 sierpnia 1832 roku, kiedy Malta była kolonią brytyjską, wprowadzony został podobny system, znany jako King’s Counsel/Queen’s Counsel (Rada Króla/Rada Królowej). Przetrwał on jedynie siedem lat[193]. W sali tej znajdują się herby Castellanii, przedstawione na górnej części ścian[118][139]. Jest ich tam w sumie 105, należały do Castellanii od roku 1609 do 1798, kiedy jej rola została zniesiona[194].

Napis, znaleziony na kartuszu ponad głównym wejściem do sali, brzmi[195]:

HIC SUNT CAUSIDICI HIC ROSTRA
HIC SUBSELLIA IUDIS
QUIS POSUIT. PINTI. ET PRINCIPIS
ÆQUUS AMOR
(co znaczy: Oto sądy prawa, siedziba sędziów i obrońców, ustanowione przez Księcia Pinto, z jego umiłowania sprawiedliwości)

Statua bogini sprawiedliwości w Castellanii

Kaplica była poświęcona Matce Boskiej Bolesnej (nazywanej też Madonna di Pietà lub Mater Dolorosa)[52][196]. Po desakralizacji w późnych latach XIX wieku pomieszczenie służyło do innych celów[118]. Jedynie wapienne rama, obejmująca tytularny obraz[197], odkryty podczas prac restauracyjnych w roku 1991[73], wciąż przypomina o oryginalnym wystroju wewnętrznym kaplicy[52]. Ozdobna fontanna ulokowana jest na głównym dziedzińcu budynku[139], ponad którą znajduje się nisza z figurą. Powyżej misternie rzeźbiony herb Mistrza Pinto[198].

W Castellanii można znaleźć kilka cel więziennych. W celach znajdujących się w pobliżu sal sądowych trzymani byli przestępcy oczekujący na proces, ale również ci, którzy czekali na egzekucję[102][199]. Kilka innych cel ulokowanych jest na tyłach budynku, obok dziedzińca[139]. W celach tych przetrzymywani byli więźniowie z wyrokiem krótszym niż osiem dni[199][200], skazani przeważnie za niepłacenie czynszu lub skumulowane długi[9]. Więźniowie z dłuższymi wyrokami wysyłani byli do innych więzień, głównie do Gran Prigione[199][200]. Więźniowie z małymi wyrokami zajmowali się utrzymywaniem budynku w dobrym stanie, wykonywali prace porządkowe oraz naprawcze; straże były odpowiedzialne za wyznaczanie pracy oraz pilnowanie jej wykonywania[201]. Na dziedzińcu więzienia zachowały się graffiti wykonane przez więźniów[139][202]. W podziemiach znajdują się lochy, opisywane jako nieprzyjemne miejsce do przebywania[203]. Od wczesnych lat XIX wieku aresztowane kobiety oczekujące na decyzję sądu zaczęły być przesyłane do kobiecego więzienia w Corradino (dziś posterunek policji)[204].

Budynek ma korytarz, łączący go ze schronem przeciwlotniczym. Wejście do niego znajduje się w niewielkim pomieszczeniu na małym dziedzińcu, odkrytym na początku XX wieku[205].

Castellania w języku potocznym

[edytuj | edytuj kod]

Budynek był potocznie nazywany po maltańsku il-Kistlanija[206][207]. To zainspirowało powiedzenie għandu wiċċ l-għatba tal-Kistlanija, co można przetłumaczyć "ma twarz jak próg Castellanii". Określa to osobę o "kamiennej twarzy", nie okazującej uczuć[208]. Określenie próg Castellanii było również używane do określenia równości w stosowaniu prawa[209].

Monety okolicznościowe

[edytuj | edytuj kod]
Srebrna moneta z 2009

La Castellania została przedstawiona na dwóch monetach okolicznościowych wybitych w roku 2009 przez Bank Centralny Malty[210][211][212]. Revers monet pokazuje część fasady budynku, zaś awers – herb Malty[154][213][214].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Niektóre źródła podają, że budowę, a przynajmniej plany, rozpoczęto w roku 1748.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Charles Savona-Ventura: Contemporary Medicine in Malta [1798–1979]. Malta: P.E.G. Ltd, 2005, s. 61. ISBN 1-326-64899-3. (ang.).
  2. ↑ Stephen Degiorgio, Antoine de Favray, Emmanuel Fiorentino: Antoine Favray (1706–1798): a French artist in Rome, Malta and Constantinople. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2004, s. 20. ISBN 978-99932-10-25-2. (ang.).
  3. ↑ Andrew P. Vella: The Tribunal of the Inquisition in Malta. T. 1. Royal University of Malta, 1964, s. 18. OCLC 10949991. (ang.).
  4. ↑ a b c Giovanni Donato Rogadei: Ragionamenti del cavaliere Giandonato Rogadeo sul regolamento della giustizia, e sulle pene. Library of Modern and Contemporary History, Rzym: 1783, s. 7. (wł.).
  5. ↑ Anthony Luttrell: The Hospitallers of Rhodes and Their Mediterranean World. Ashgate Publishing Company, 1992, s. 123. ISBN 978-0-86078-307-7. (ang.).
  6. ↑ John Azzopardi, Mario Buhagiar: The Order's early legacy in Malta: the Sovereign Military Hospitaller Order of St. John of Jerusalem of Rhodes and of Malta. Said International, 1989, s. 5. ISBN 978-1-871684-30-8. OCLC 29389204. (ang.).
  7. ↑ a b Marie Lory: Malte. Karthala, 2004, s. 51. ISBN 978-2-84586-579-2. (fr.).
  8. ↑ Sailor's Legal Rights in a Mediterranean Hub: The Case of Malta. W: Joan Abela: Law, Labour, and Empire: Comparative Perspectives on Seafarers, c. 1500–1800. Springer, 2015, s. 59–59. ISBN 978-1-137-44746-3. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l Christa Boffa: Palazz Castellania: Minn Qorti tal-Kavallieri, sal-Ministeru tas-Saħħa. [w:] Illum [on-line]. 2016-07-08. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-30)]. (malt.).
  10. ↑ Russell Palmer, Maltese Ceramics and Imperial Foodways: An Exploration of Nineteenth-Century Red Wares, wyd. 4, t. 17, Cambridge University Press, styczeń 2014, s. 678–701, DOI: 10.1179/1461957114Y.0000000067 (ang.).
  11. ↑ Lino Bugeja, Mario Buhagiar, Stanley Fiorini: Artistic, architectural and ecclesiastical aspects. Malta University Services, 1993, s. 752. ISBN 978-99909-44-02-0. (ang.).
  12. ↑ Wolf-Dieter Barz: Das Wesen des Malteserordens und die Person des Christian von Osterhausen: eine Einführung für das Lehrbuch Osterhausens von 1644 zum Recht dieses Ordens, Part 1. LIT Verlag Münster, 1995, s. 45. ISBN 978-3-8258-2119-7. (niem.).
  13. ↑ Robert Dauber, Michael Galea: Austrian Knights of Malta: Relations Malta-Austria, 1530–1798. Austria: Publishers Enterprises Group (PEG), 2006, s. 99. ISBN 978-99909-0-451-2. (ang.).
  14. ↑ Zeitschrift des Breisgau-Geschichtsvereins Schauinsland. T. 119. Baden: Breisgau-Geschichtsverein Schauinsland, 2000, s. 73. OCLC 6825162. (niem.).
  15. ↑ Harry Luke: Malta: An Account and an Apreciation. Harrap, 1949, s. 77. (ang.).
  16. ↑ Press release issued by the National Archives of Malta: Completion of the digitisation of the magnia curia castellaniae. [w:] National Archives of Malta [on-line]. 2015-08-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)]. (ang.).
  17. ↑ E. Örücü, Elspeth Attwool, Sean Coyle: Studies in Legal Systems: Mixed and Mixing. Kluwer Law International, 1996, s. 226. ISBN 978-90-411-0906-4. (ang.).
  18. ↑ a b c d Simon Mercieca. Mediterranean Legal Hybridity: Mixtures and Movements, the Relationships between the Legal and Normative Traditions of the Region; Malta, June 11-12, 2010.. „Journal of Civil Law Studies”. 4 (2), s. 456, 12.2011. Louisiana State University: Center of Civil Law Studies. ISSN 1944-3749. [zarchiwizowane z adresu 2016-12-19]. (ang.). 
  19. ↑ Giovannantonio Ciantar: Malta Illustrata. Malta: Mallia, 1780, s. 90. OCLC 314366997. (wł.).
  20. ↑ Wolf-Dieter Barz: Das Wesen des Malteserordens und die Person des Christian von Osterhausen: eine Einführung für das Lehrbuch Osterhausens von 1644 zum Recht dieses Ordens, Part 1. LIT Verlag Münster, 1995, s. 207. ISBN 978-3-8258-2119-7. (niem.).
  21. ↑ National Archives of Malta announce completion of the digitisation of the magnia curia castellaniae. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2015-08-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  22. ↑ a b c d Eddie Attard: Malta Police Force set up 200 years ago. [w:] Times of Malta [on-line]. 2014-07-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-14)]. (ang.).
  23. ↑ Antonio Micallef: Lezioni su gli statuti del Sagr'Ordine Gerosolimitano: nell'Università degli studi di Malta per l'anno 1792. New York Public Library: Nella stamp. del Palazzo di S.A.E. presso Fr. G.M., 1792, s. 141–147. OCLC 681707115. (wł.). – Tłumaczenie. Antonio Micallef: Lectures on the Statutes of the Sacred Order of St. John of Jerusalem: at the University (of Studies) of Malta 1792. KIT Scientific Publishing, 2012, s. 130–134. ISBN 978-3-86644-402-7. OCLC 865469925.
  24. ↑ Josep Attard. Aspects of Crime in the Harbour Area 1741–1746. „Storja”, s. 62, 1995. 'Abstracts of History Dissertations Submitted in 1995'. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (ang.). 
  25. ↑ Noel Buttigieg. Bread in Early Modern Malta: The voice within. „Welcome: Journal of the Institute of Tourism Studies”. 5, s. 27, 05.2010. Institute of Tourism Studies (ITS). ISSN 1998-9954. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-15]. (ang.). 
  26. ↑ Natalino Fenech: Fatal flight: the Maltese obsession with killing birds. Quiller Press, 1992, s. 141. ISBN 978-1-870948-53-1. (ang.).
  27. ↑ Godfrey Wettinger: Slavery in the Islands of Malta and Gozo ca. 1000–1812. Publishers Enterprises Group, 2002, s. 130. ISBN 978-99909-0-316-4. (ang.).
  28. ↑ Russell Palmer. Religious Colonialism in Early Modern Malta: Inquisitorial Imprisonment and Inmate Graffiti. „International Journal of Historical Archaeology”. 20 (3), s. 548–561, 09.2016. Springer. DOI: 10.1007/s10761-016-0359-0. ISSN 1092-7697. (ang.). 
  29. ↑ a b Fabrizio D'Avenia. Making Bishops in the Malta of the Knights, 1530–1798. „The Journal of Ecclesiastical History”. 66 (2), s. 261–279, 04.2015. London/New York: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/S0022046914002061. ISSN 0022-0469. OCLC 1604275. (ang.). 
  30. ↑ Roderic E. Cavaliero. The Decline of the Maltese Corso in the XVIIIth Century: A Study in Maritime History. „Journal of the Malta Historical Society”. 2 (4), s. 225, 1956. Melita Historica. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (ang.). 
  31. ↑ Russell Palmer Affiliation. Religious Colonialism in Early Modern Malta: Inquisitorial Imprisonment and Inmate Graffiti. „International Journal of Historical Archaeolog”. 20 (3). s. 548–561. Department of Archaeology, Historical Archaeology Research Group, Ghent University, UFo, Sint-Pietersnieuwstraat 35, Ghent, 9000, Belgium. ISSN 1092-7697. OCLC 6757294486. (ang.). 
  32. ↑ Privilegi della Sacra Religione di San Giovanni Gerosolimitano: Con un indice volgare. z zasobów Bavarian State Library: Scionico, 1718, s. 143. (wł.).
  33. ↑ C. Vassallo. Condici e Manuscritti della Pubblica Biblioteca di Malta (continuazione e fine). „Archivio Storico di Malta (ASM)”. 11 (1–2), s. 285, 1940. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (wł.). 
  34. ↑ a b Aldo Testone. The Courts of Justice of Malta. „Commonwealth Law Bulletin”. 36 (3), s. 469–478, 09.2010. Routledge. DOI: 10.1080/03050718.2010.500839. ISSN 0305-0718. OCLC 1799322. [zarchiwizowane z adresu 2016-12-18]. (ang.). 
  35. ↑ The Inquisitor's Palace. [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-12-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  36. ↑ Anthony J. Abela Medici: Maltese picture postcards: the definitive catalogue. BDL, 2009, s. 321, 348. ISBN 978-99957-20-31-5. (ang.).
  37. ↑ Owen's Commerce and Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel Limited, 1976, s. 1055. (ang.).
  38. ↑ Brian W. Blouet. Town Planning in Malta, 1530–1798. „Town Planning Review”. 35 (3), s. 183, 10.1964. Liverpool University Press. DOI: 10.3828/tpr.35.3.383v818680j843v8. (ang.). 
  39. ↑ Michel Fontenay. Le développement urbain du port de Malte du XVIe au XVIIIe siècle. „Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée: Le carrefour maltais”. 71 (1), s. 104, 1994. Publications de l'Université de Provence. ISSN 2105-2271. (fr.). 
  40. ↑ Torri costiere e fortificazioni in sicilia e a malta in età moderna, [w:] Salvo Pappalardo, Malta and Sicily: Miscellaneous Research Projects, wyd. 2, Officina di Studi Medievali, Uniwersytet w Katanii: Anthony Bonanno, 2008 (Koiné Archeologica Sapiente Antichità (KASA)), s. 233, ISBN 88-88615-83-0 [zarchiwizowane z adresu 2012-05-27] (wł.).
  41. ↑ Leonard Mahoney: 5000 Years of Architecture in Malta. Valletta Pub., 1996, s. 313. ISBN 978-99909-58-15-7. (ang.).
  42. ↑ a b L'architettura a Malta dalla preistoria all'ottocento: atti del XV congresso di storia dell'architettura, Malta, 11-16 settembre 1967. Italy: Centro di Studi per la Storia dell'Architettura, 1970, s. 404. (wł.).
  43. ↑ Owen's African and Middle East Commerce & Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel, Limited, 1963, s. 885. OCLC 2717666. (ang.).
  44. ↑ a b c d e Christopher Kininmonth: Malta and Gozo. London: Cape, 1979, s. 131. ISBN 978-0-224-01656-8. OCLC 5154236. (ang.).
  45. ↑ Dar l-Ewrope: Reaching Out. W: Ann Dingli: Dar l-Ewropa: Europe in the heart of Valletta. Joanna Drake (edytor). AP Creative, 2009, s. 99–101. ISBN 978-99932-0-794-8. (ang.).
  46. ↑ Tony C. Cutajar: Mewt Lil Pinto!. Lulu, 2011, s. 20–21. ISBN 978-1-4478-4179-1. OCLC 941694707. (malt.).
  47. ↑ Joseph Ellul, The Grandmaster’s Palace & The Gobelin Tapestries, Malta: Joseph Ellul, 1996, s. 27, ISBN 978-1-903799-10-9, OCLC 38764227 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-06].
  48. ↑ Owen's ... Directory & Business Travel Guide. T. 31. Owen's S.A., 1984, s. 41. ISSN 0265-3958. OCLC 9463333.
  49. ↑ Frederick W. Ryan: "The House of the Temple": A Study of Malta and Its Knights in the French Revolution. Londyn: Burns, Oates and Washbourne, 1930, s. 79. OCLC 976734.
  50. ↑ Henry Seddall: Malta: past and present. Londyn: Chapman and Hall, 1870, s. 146. OCLC 4513164. (ang.).
  51. ↑ a b Conrad Gierald Thake: MDINA: Architectural and Urban Transformations of a Citadel in Malta. University of California, Berkley, 1996, s. 133. OCLC 892823764. (ang.).
  52. ↑ a b c d e f g Christian Attard. The sad end of Maestro Gianni. „Treasures of Malta”. 19 (2), s. 47–51, 2013. Valletta: Fondazzjoni Patrimonju Malti. ISSN 1028-3013. OCLC 499647242. (ang.).  Czasopismo.
  53. ↑ George Nelson Godwin: A Guide to the Maltese Islands. Malta: Paolo Bonavia (Cambridge Scholars Publishing, 1880, s. 123. ISBN 978-0-217-15803-9. OCLC 933709485. (ang.).
  54. ↑ a b c David Borg-Muscat. Reassessing the September 1775 Rebellion: A Case of Lay Participation or a 'Rising of the Priests'. „Melita Historica”. 3 (2), s. 242–252, 1933. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (ang.). 
  55. ↑ Stephen C. Spiteri. Fort Manoel. „Online Journal of Military Architecture and Fortification”, s. 128, 2014. ARX. (ang.). 
  56. ↑ Philippe Graff. La Valette: une ville nouvelle du XVIe siècle et son évolution jusqu'à nos jours. „Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée: Le carrefour maltais”. 71 (1), s. 159, 1994. Publications de l'Université de Provence. ISSN 2105-2271. OCLC 958683792. (fr.). 
  57. ↑ Pompeo Picherali: architettura e città fra XVII e XVIII secolo; Sicilia, Napoli, Malta. T. 4. Centro Internazzionale di Studi su Barocco in Sicilia: Gangemi, 1997, s. 114. ISBN 978-88-7448-782-0. (wł.).
  58. ↑ James Quentin Hughes: Fortress: architecture and military history in Malta. University of Michigan: Lund Humphries, 1969, s. 104. (ang.).
  59. ↑ Joseph Muscat. The Monumental Church of Nadur. „The Journal of the University of Malta-Gozo Campus (UGC)”, s. 27, 06.2012. Gozo Observer: UGC Publications. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-10]. (ang.). 
  60. ↑ D. Chambry, David H. Trump: Malta. Nagel Publishers, 1978, s. 101. ISBN 978-2-8263-0711-2. (ang.).
  61. ↑ Hans E. Latzke: DuMont Reise-Taschenbuch Reiseführer Malta, Gozo, Comino. Dumont Reiseverlag, 2014-10-06, s. 127. ISBN 978-3-7701-7450-8. (niem.).
  62. ↑ a b c d Victor F. Denaro. Houses in Merchants Street, Valletta. „Melita Historica”. 2 (3), s. 159–161, 1958. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (ang.). 
  63. ↑ a b Stedina biex il-pubbliku jżur Palazzo Castellania, wyd. 1655, Department of Information, Malta, 1 października 2009 [dostęp 2017-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-01] (malt.).
  64. ↑ Giannantonio Scaglione. The city of Valletta in an Eighteenth Century Map. „Journal of Maltese History”. 2 (2), s. 16–34, 2011. Malta: Department of History, Uniwersytet Maltański. ISSN 2077-4338. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17].  Archiwum czasopisma.
  65. ↑ Liam Gauci: In the name of the Prince: Maltese Corsairs 1760–1798. Heritage Malta, 2016, s. 169–172. ISBN 978-99932-57-37-0. (ang.).
  66. ↑ Manoel Theatre Façade restoration sees applicant and Mepa clash on cladding. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2012-10-12. [dostęp 2021-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-23)]. (ang.).
  67. ↑ Thomas Ashby. Roman Malta. „Journal of Roman Studies”. 5, s. 23–80, 1915. Society for the Promotion of Roman Studies, Cambridge University Press. DOI: 10.2307/296290. OCLC 7152536. [zarchiwizowane z adresu 2016-11-05]. (ang.). 
  68. ↑ Antonio Annetto Caruana: Report on the Phoenician and Roman antiquities in the group of the islands of Malta. Malta: U.S. Government Printing Office, 1862, s. 88. (ang.).
  69. ↑ David Cardona. The known unknown: identification, provenancing, and relocation of pieces of decorative architecture from Roman public buildings and other private structures in Malta. „Malta Archaeological Review”, s. 43, 2008–2009. Midsea Books. ISSN 2224-8722. (ang.). 
  70. ↑ Joseph Cassar Pullicino. The Order of St. John in Maltese folk-memory. „Scientia”. 15 (4), s. 174, 10-12.1949. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  71. ↑ Frans Ciappara: Society and inquisition in Malta 1743–1798 (Durham E-Theses). Durham University, 1998. s. 25. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-21)]. (ang.).
  72. ↑ Godfrey Wettinger: Slavery in the Islands of Malta and Gozo ca. 1000–1812. Publishers Enterprises Group, 2002, s. 341. ISBN 978-99909-0-316-4. (ang.).
  73. ↑ a b c d Alfie Guillaumier: Bliet u Rħula Maltin. Klabb Kotba Maltin, 2005, s. 937. ISBN 99932-39-40-2. (malt.).
  74. ↑ a b Palaces and Lodgings of the Knights of St John at Malta. W: Stephen Degiorgio: I Cavalieri di Malta e Caravaggio : la storia, gli artisti, i committenti. Rzym: Logart Press, 2010, s. 220–228. ISBN 978-88-87666-15-1. OCLC 887115351. (ang.).
  75. ↑ Albert Ganado: Palace of the Grand Masters in Valletta. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2001, s. 29. ISBN 99932-10-12-9. OCLC 50774548. (ang.).
  76. ↑ a b c Luke Harry: Malta: An account and an appreciation. Harrap, 1960, s. 67. (ang.).
  77. ↑ a b c Nicholas de Piro: Valletta: A City Built by Gentlemen for Gentlemen. Miranda Publications, 1997, s. 85. ISBN 978-99909-85-00-9. (ang.).
  78. ↑ a b Denis De Lucca. Malta – The Splender of its Baroque Architecture. „Baroque Routes”, s. 15, 2016. University of Malta: International Institute for Baroque Studies. [zarchiwizowane z adresu 2017-02-23]. (ang.). 
  79. ↑ Nicholas de Piro: Valletta: A City Built by Gentlemen for Gentlemen. Miranda Publications, 1997, s. 9. ISBN 978-99909-85-00-9. (ang.).
  80. ↑ Albert Ganado: Palace of the Grand Masters in Valletta. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2001, s. 76. ISBN 978-99932-10-12-2. (ang.).
  81. ↑ a b c Sarah Carabott: New research sheds light on punishment by hanging in Malta. [w:] Times of Malta [on-line]. 2017-01-30. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-30)]. (ang.).
  82. ↑ Giovanni Bonello: Histories of Malta: Figments and fragments. T. 2. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2000, s. 76. ISBN 978-99932-10-11-5. (ang.).
  83. ↑ Joseph Muscat. The Xprunara. „Journal of the Malta Historical Society”, s. 142, 1993. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  84. ↑ a b c Charles Savona-Ventura: Knight Hospitaller Medicine in Malta [1530–1798]. Lulu, 2015, s. 115. ISBN 1-326-48222-X. (ang.).
  85. ↑ a b c d e Paul Cassar. Change of Sex Sanctioned by a Maltese Law Court in the Eighteenth Century. „British Medical Journal”. 2 (4901), s. 1413, 1954-12-11. Malta University Press. PMID: 13209141. PMCID: PMC2080334. (ang.). 
  86. ↑ Charles Savona-Ventura, History of Gynaecology in Malta, University of Malta: Department of Obstetrics-Gynaecology, Faculty of Medicine & Surgery, 2010, s. 8 [zarchiwizowane z adresu 2014-09-13] (ang.).
  87. ↑ a b Vincenzo Azopardi: Raccolta di varie cose antiche e moderne utili ed interessanti riguardanti Malta e Gozo. tip. Giuseppe Camilleri e C., 1843, s. 135. (wł.).
  88. ↑ Simon P. Dimech. Conservation Works. „The National Archives newsletter”, s. 7, 11.2015. Rabat: National Archives of Malta. ISSN 1605-7058. OCLC 933238751. (ang.). 
  89. ↑ a b Henry Seddall: Malta: Past and Present. z zasobów Uniwersytetu Columbia: Chapman and Hall, 1870, s. 155–156. (ang.).
  90. ↑ Dominique Auzias, Jean-Paul Labourdette: Malte. Petit Futé, 2009, s. 42–43. ISBN 978-2-7469-2461-1. (fr.).
  91. ↑ Hugh W. Harding. Advocates Under the Code de Rohan and the Present Law. „Scietia”. 3 (2), s. 115–121, 1950. [zarchiwizowane z adresu 2017-05-20]. (ang.). 
  92. ↑ a b c David Aguis Muscat, Olvin Vella: Minn Fomm Vassalli. Midses Books, 2014, s. 53–55. ISBN 978-99932-7-477-3. (malt.).
  93. ↑ a b First original Indexes on line. Państwowe Archiwum Malty. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]. (ang.).
  94. ↑ Victor F. Denaro. The Mint of Malta. „The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society”. 15 (45), s. 173–187, 1955. Royal Numismatic Society. ISSN 0267-7504. JSTOR: 42662859. (ang.). 
  95. ↑ Present (and Past) Concerns, Future Directions: Religion and the Church in the Writing of 19th-Century Maltese History, [w:] Michael Refalo, Religion, Ritual and Mythology: Aspects of Identity Formation in Europe, Edizioni Plus (Pisa University Press), maj 2006, s. 212, ISBN 978-88-8492-404-9, OCLC 783398963 [zarchiwizowane z adresu 2017-02-12] (ang.).
  96. ↑ a b c d e f Biagio Andò. Mediterranean Legal Hybridity: Mixtures and Movements, the Relationships between the Legal and Normative Traditions of the Region; Malta, June 11-12, 2010. (skrypt: The Role of Judges in the Development of Mixed Legal Systems: The Case of Malta). „Journal of Civil Law Studies”. 4 (2), s. 243–245, 12.2011. Louisiana State University: Center of Civil Law Studies. ISSN 1944-3749. OCLC 268995492. [zarchiwizowane z adresu 2016-12-19]. (ang.). 
  97. ↑ Character of Vincenzo Borg. W: The Appeals of the Nobility and People of Malta: To the Justice, Public Faith, and Policy of the British Government, for the Fulfillment of the Conditions Upon which They Gave Up Their Island to the King, Namely Their Ancient Rights Under a Free Constitution. Lloyd, 1811, s. 6, 7. (ang.).
  98. ↑ A. Cremona. Mikiel Anton Vassalli. „Il-Malti”. 9 (3), s. 89, 1933. Akkademja tal-Malti. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (malt.). 
  99. ↑ Frans Ciappara: M.A. Vassalli 1764–1829: An Enlightened Maltese Reformer. Midsea Books, 2014, s. 106. ISBN 978-99932-7-476-6. (ang.).
  100. ↑ Ninu Cremona. Il-Hajja fil-qosor : Siltiet minn Mikiel Anton Vassalli u Zminijietu. „Journal of Maltese Studies”, s. 20, 1993. Msida: Department of Maltese Faculty of Arts, Malta University Press. OCLC 34814491. (malt.). 
  101. ↑ C. L. Dessoulavy. Id-dati ewlenin fil-ħajja ta' Vassalli. „Journal of Maltese Studies”, s. 35, 1993. Msida: Department of Maltese Faculty of Arts, Malta University Press. OCLC 34814491. [zarchiwizowane z adresu 2015-04-15]. (malt.). 
  102. ↑ a b c Paul Knepper. A few detectives would be very useful: crime, immorality, and policing in Valletta, 1881–1914.. „Journal of Social History”. 43 (2), s. 385–406, zima 2009. Oxford University Press. ISSN 1527-1897. JSTOR: 20685392. (ang.). 
  103. ↑ a b c Eddie Attard: Police headquarters transferred to Floriana 60 years ago. [w:] Times of Malta [on-line]. 2014-03-09. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-23)]. (ang.).
  104. ↑ a b Giuseppe Pericciuoli Borzesi: The historical guide to the island of Malta and its dependencies. Malta: Government Press, 1830, s. 45. (ang.).
  105. ↑ Eddie Attard: A look back at past cases of wife murders in Malta. [w:] Times of Malta [on-line]. 2016-01-17. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-08)]. (ang.).
  106. ↑ J. Cassar Pullicino: G. F. Abela and the Maltese Language. [w:] Malta Historical Society [on-line]. s. 30. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-08)]. (ang.).
  107. ↑ a b c d Desmond Gregory: Malta, Britain, and the European Powers, 1793–1815. Fairleigh Dickinson University Press, 1996, s. 198–199. ISBN 978-0-8386-3590-2. (ang.).
  108. ↑ a b c Elena di Marco. The state of the Maltese economy at the end of the eighteenth century. Considerations based on the deeds of a local notary Stefano Farrugia. „Journal of Maltese History”. 3 (2), s. 92, 2013. Malta: Department of History, Uniwersytet Maltański. ISSN 2077-4338. [zarchiwizowane z adresu 2016-07-21]. (ang.).  Journal archive
  109. ↑ Hilda I. Lee. British Policy toward the Religion, ancient Laws and Cutoms in Malta 1824–1851: The Revision of the Codes of Law (Part II). „Journal of the Malta Historical Society”. 4 (1), s. 3–6, 1964. Melita Historica. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (ang.). 
  110. ↑ a b R. Rota. A focus on the History of the Medical Health Inspectorate in Malta. „Environment Health Directorate, Malta”, s. 1–5, 09.2013. (ang.). 
  111. ↑ Edward Said, Replacemen and Restoration of the Portico Column Bases at the Courts of Justice, Valletta: Restoration Method Statement (RMS) and Drawings, t. 5, Ministry for Justice, Culture and Local Government, 2012, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-24] (ang.).
  112. ↑ Jacqueline Cauchi, Paul Knepper. The Empire, the police, and the introduction of fingerprint technology in Malta. „Criminology & Criminal Justice”. 9 (1), s. 75–78, 2009-02-01. Londyn: Sage. DOI: 10.1177/1748895808099181. ISSN 1748-8958. OCLC 746934116. (ang.). 
  113. ↑ Albert Ganado. Law Courts in Valletta. „Times of Malta”, s. 39–40, 1966-03-28. (ang.). 
  114. ↑ James Baldacchino: Garrisoning the military 'fief': The Maltese Corps and the Troops (1800–1860s). Faculty of Arts, Uniwersytet Maltański, 05.2014. s. 122–123. (ang.).
  115. ↑ Notizie: Valetta. „La Stampa: Giornale Politico Quotidiano”, s. 410, 1854-03-06. Editrice La Stampa. (wł.). 
  116. ↑ a b Charles Savona-Ventura: Contemporary Medicine in Malta [1798–1979]. Malta: P.E.G. Ltd, 2005, s. 26–28. ISBN 1-326-64899-3. (ang.).
  117. ↑ Paul Cassar: Medical History of Malta. Londyn: Welcome Historical Medical Library, 1965, s. 109. OCLC 2649845. (ang.).
  118. ↑ a b c Castellania Palace. Ministry for Health, the Elderly and Community Care. [dostęp 2017-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-26)]. (ang.).
  119. ↑ Harold Vivian Wyatt. Sir Themistocles Zammit: his honours and an annotated bibliography of his medical work. „Maltese Medical History”. 12 (1,2), s. 27–30, 2000. ISSN 1813-3339. (ang.). 
  120. ↑ Il-laboratorju ta' Sir Temi Zammit jinfetaħ għall-pubbliku waqt Notte Bianca. [w:] TVM [on-line]. 2015-08-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (malt.).
  121. ↑ L. F. Haas. Sir David Bruce (1855–1931) and Thermistocles Zammit (1864–1935). „Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry”. 70 (4), s. 520, 04.2001. BMJ Publishers. DOI: 10.1136/jnnp.70.4.520. PMID: 11254779. PMCID: PMC1737312. (ang.). 
  122. ↑ Harol Vivian Wyatt. How Themistocles Zammit found Malta Fever (brucellosis) to be transmitted by the milk of goats. „Journal of The Royal Society of Medicine”. 98 (10), s. 451–454, 10.2005. University of Leeds, London: The Royal Society of Medicine Press. DOI: 10.1258/jrsm.98.10.451. ISSN 0141-0768. PMID: 16199812. PMCID: PMC1240100. OCLC 680110952. (ang.). 
  123. ↑ Harold Vivian Wyatt. The Strange Case of Temi Zammit's missing experiments. „Journal of Maltese History”. 4 (2), s. 54–56, 2015. Malta: Department of History, Uniwersytet Maltański. ISSN 2077-4338. [zarchiwizowane z adresu 2016-07-21]. (ang.).  Archiwum czasopisma
  124. ↑ Harold Vivian Wyatt. How did Sir David Bruce forget Zammit and his goats ?. „Journal of Maltese History”. 4 (1), s. 39–44, 2014. Malta: Department of History, Uniwersytet Maltański. ISSN 2077-4338. [zarchiwizowane z adresu 2016-07-21]. (ang.).  Archiwum czasopisma
  125. ↑ Harold Vivian Wyatt. Give A Disease A Bad Name. „British Medical Journal (BMJ)”. 329 (7460), s. 272–278, 2004-07-31. BMJ Publishing Group Ltd.. DOI: 10.1136/bmj.329.7460.272. ISSN 0959-535X. OCLC 198096808. JSTOR: 25468794. (ang.). 
  126. ↑ Harold Vivian Wyatt. The Brucellosis Museum in Valletta. „Malta Medical Journal”. 22 (1), s. 44, 03.2010. [zarchiwizowane z adresu 2016-07-31]. (ang.). 
  127. ↑ Knights' law courts building open for visitors. [w:] Times of Malta [on-line]. 2009-10-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-12)]. (ang.).
  128. ↑ Shop file ID 4211 and product ID 6132. BDL Books, 2016-11-25. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-27)]. (ang.).
  129. ↑ Malta Department of Information: Reports on the Working of Government Departments for the Year 1996. Government Press, 1996, s. 493. (ang.).
  130. ↑ Debates tal-Kamra tad-Deputati (Rapport Uffiċjali u Rivedut) – Id-disa' Parlament – Seduta Nru. 127. Parliament of Malta, 1999-06-22. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]. (malt.).
  131. ↑ Budget 2017: Cancer treatment services to improve to levels of excellence ... by 2021. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2016-10-18. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-19)]. (ang.).
  132. ↑ Richard Ellis: Souvenir de Malte : containing photographic views of the most important monuments accompanied by historical summaries prepared on the occasion of the Colonial and Indian Exhibition London of 1886 by the Malta Exhibition Commission. Wyd. 312. British Architectural Library, London, UK: Royal Institute of British Architects, 1886, s. 22. OCLC 943051556. (ang.).
  133. ↑ Giovanni Bonello: Nostalgias of Malta: images by Modiano from the 1900s. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2010, s. 53. ISBN 978-99932-7-316-5. OCLC 696296725. (ang.).
  134. ↑ a b Albert Ganado. Bibliographical notes on Melitensia – 3. „Journal of the Malta Historical Society”. 14 (2), s. 173–174, 182, przypis 8, 2005. Melita Historica. [zarchiwizowane z adresu 2014-04-21]. (ang.). 
  135. ↑ Mark Montebello. Manwel Dimech jaghlaq mitt sena eziljat. „il-Mument”, s. 34, 2014-08-24. [zarchiwizowane z adresu 2017-03-23]. (malt.). 
  136. ↑ Imfakkar il-100 sena mill-eżilju ta' Manwel Dimech. [w:] iNews Malta [on-line]. (malt.).
  137. ↑ Jessica Micallef, Mark Montebello: Dimech Poeta: Mill-ħabs għall-eżilju. 2014, s. 23. ISBN 978-99932-17-33-6. (malt.).
  138. ↑ Dineke Zeegers Paget, Gerrit Koopmans. EUPHA—Present and Future. „European Journal of Public Health”. 19 (6), s. 667–670, 2009-12-20. European Public Health Association (EUPHA), Oxford University Press. DOI: 10.1093/eurpub/ckp181. ISSN 1101-1262. OCLC 4640094483. (ang.). 
  139. ↑ a b c d e f g The Castellania. Malta Environment and Planning Authority. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)]. (ang.).
  140. ↑ a b Notte Bianca 2012 – 29 September: Invitation to visit Palazzo Castellania during Notte Bianca. Government of Malta, 2012-09-28. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-01)]. (ang.).
  141. ↑ Austin Gatt: Merchants Street, as it deserves to be. [w:] Times of Malta [on-line]. 2016-05-21. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-04)]. (ang.).
  142. ↑ Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939.. Malta Environment and Planning Authority. (ang.).
  143. ↑ a b Att ta' l-1992 Dwar l-Ippjanar ta' l-Izvilupp (Artikolu 46). „The Malta Government Gazette”, s. 5333, 2008-03-28. Department of Information. [zarchiwizowane z adresu 2017-03-22]. (malt.). 
  144. ↑ Castellania. National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands, 2012-12-28. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).
  145. ↑ 125 properties on National Inventory of the Cultural Property. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2012-12-30. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-02)]. (ang.).
  146. ↑ Annual Report 2015. National Archives of Malta, Rabat, Malta, 02.2015. s. 32. (ang.).
  147. ↑ Francesca Balzan. The Jewellery History of Malta: some observations on its study. „Osservatorio per le Arti Decorative in Italia: OADI”, 2010. Palermo: Università degli studi di Palermo. DOI: 10.7431/RIV01072010. ISSN 2038-4394. [zarchiwizowane z adresu 2013-12-25]. (ang.). 
  148. ↑ Carmel Cassar: Society, culture and identity in early modern Malta. Mireva, 2000, s. XXIII. (ang.).
  149. ↑ Carmelo Mifsud Bonnici. Fr. Emanuel Pinto de Fonseca. „Malta Letteraria”. 11 (8), s. 229, 08.1936. Valletta. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (wł.). 
  150. ↑ Conrad Gerald Thake. Architectural Scenography in 18th-Century Mdina. „Journal of the Malta Historical Society”, 1994. Melita Historica. [zarchiwizowane z adresu 2016-03-01]. (ang.). 
  151. ↑ James Quentin Hughes, Conrad Gerald Thake: Malta the Baroque Island. Midsea Books, 2003, s. 178–179. ISBN 978-99932-39-39-0. (ang.).
  152. ↑ a b Thomas George Bonney: The Mediterranean: Its Storied Cities and Venerable Ruins. University of Michigan: J. Pott, 1907, s. 286. (ang.).
  153. ↑ a b Molly Greene: Catholic Pirates and Greek Merchants: A Maritime History of the Early Modern Mediterranean. Princeton University Press, 2010, s. 168. ISBN 978-0-691-14197-8. (ang.).
  154. ↑ a b Issue Of collector coins featuring 'La Castellania'. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2009-06-23. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-30)]. (ang.).
  155. ↑ Wolfgang Thoma: Insight Compact Guide Malta. Ingram Pub Services, 1998, s. 31. ISBN 978-0-88729-544-7. (ang.).
  156. ↑ a b c d e f R. V. Galea. Architecture in Malta. „Scientia”. 8 (4), s. 154, 1954. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  157. ↑ a b c d e f Conrad Gerald Thake. The Architectural legacy of Grand Master Pinto. „Treasures of Malta”. 2 (2), s. 39–43, 1996. Fondazzjoni Patrimonju Malti. (ang.). 
  158. ↑ a b c d e f Conrad Gerald Thake: The Architectural Legacy of Grand Master Pinto (2). [w:] The Malta Independent [on-line]. 2008-05-16. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-01)]. (ang.).
  159. ↑ Stuart Rossiter: Malta. London: Ernest Benn Limited, 1968, s. 68. (ang.).
  160. ↑ Aldo Casamento, Enrico Guidoni. L'urbanistica del Cinquecento in Sicilia: atti del convegno Roma. „Facoltà di archittetura”. 3 (30–31), s. 59, 1999. Edizioni Kappa. (wł.). 
  161. ↑ a b Michael Ellul, Art and Architecture in Malta in the Early Nineteenth Century, Melitensia Historica, 1982, s. 3 [zarchiwizowane z adresu 2016-10-11] (ang.).
  162. ↑ William Zammit, Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798, Book Distributors Limited, 2016, s. 104, ISBN 978-99957-67-12-9 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-17] (ang.).
  163. ↑ Martin Morana, Bejn kliem u storja: glossarju enċiklopediku dwar tradizzjonijiet – toponimi – termini storiċi Maltin, Malta: Best Print, wrzesień 2011, s. 58–59, ISBN 978-99957-0-137-6, OCLC 908059040 [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05] (malt.).
  164. ↑ Achille Ferris: Memorie dell' inclito Ordine gerosolimitano esistenti nelle isole di Malta. Tip. di C. Busuttil, 1881, s. 197. OCLC 642909207. (wł.).
  165. ↑ Abigail Blasi: Malta & Gozo. Wyd. 6. Lonely Planet, 2016, s. 54. ISBN 978-1-74321-502-9. (ang.).
  166. ↑ Félix de Salles: Annales de l'Ordre de Malte, ou, Des Hospitaliers de Saint-Jean-de Jerusalem, chevaliers de Rhodes et de Malte, depuis son origine jusqu'à nos' jours, du Grand Prieuré de Bohême-Autriche et du Service de santé volontaire avec les listes officielles des chevaliers-profès et de justice, des chevaliers d'honneur, etc. Vienne, Francja: Imprimerie St. Norbert, 1889, s. 193. OCLC 458895934. (fr.).
  167. ↑ Annalise Schembri: Portraits of Grand Master Emmanuel Pinto de Fonseca (1741–1741): An Analysis of the Quintessential Baroque Image. Department of the Art, Uniwersytet Maltański, 06.2014. s. 77–78. (ang.).
  168. ↑ Conrad Gerald Thake: MDINA: Architectural and Urban Transformations of a Citadel in Malta. University of California, Berkley, 1996, s. 125. (ang.).
  169. ↑ Palazzo Castellania (Ministeru Ghas-Sahha): 15 Triq il-Merkanti. [w:] Buildings of Malta [on-line]. 11.2016.
  170. ↑ Street Scene: Triq San Gwann. [w:] Buildings of Malta [on-line]. 05.2016. [dostęp 2017-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-22)].
  171. ↑ Robert Lambert Playfair: Handbook to the Mediterranean. T. 2. J. Murray, 1881, s. 184. (ang.).
  172. ↑ Touring Editore: Malta – Guide Verdi Europa. Touring Editore, 2007, s. 64. ISBN 88-365-3317-5. (wł.).
  173. ↑ Edward Attard: Il-Piena Kapitali f'Malta u Pajjiżi Oħra. San Gwann, Malta: BDL Publishing, 2002, s. 164–165. ISBN 978-99909-72-12-2. OCLC 254597108. (malt.).
  174. ↑ Pierre-Marie-Louis de Boisgelin de Kerdu: Ancient and Modern Malta (Vol. 1[-2: 6)]. R. Phillips, 1805, s. 93. (ang.).
  175. ↑ Joseph Cassar-Pullicino: Studies in Maltese Folklore. Malta University Press, 1992, s. 50. (ang.).
  176. ↑ Il-Karnival ta' Malta se jsir bejn is-16 U l-20 ta' Frar. [w:] Department of Information, Malta [on-line]. 2007-02-02. (malt.).
  177. ↑ Kenneth Cauchi: The hook in St John’s Street (2). [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-05-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-29)]. (ang.).
  178. ↑ Joseph Cassar Pullicino. The Order of St. John in Maltese folk-memory. „Scientia”. 15 (4), s. 161–162, 10-12.1949. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  179. ↑ One World – Protecting the most significant buildings, monuments and features of Valletta (36). [w:] Times of Malta [on-line]. 2008-08-12. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  180. ↑ Thomas Gray Bonney: The Mediterranean: Its Storied Cities and Venerable Ruins. T. 1. Library of Alexandria, s. 243. ISBN 1-4655-7163-9. (ang.).
  181. ↑ Brian N. Tarpey: 'Nelson’s Hook'. [w:] Times of Malta [on-line]. 2004-07-31. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-19)]. (ang.).
  182. ↑ Francis Formosa: The story behind the hook. [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-05-22. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-05)]. (ang.).
  183. ↑ Francis Formosa: The hook in St John’s Street (1). [w:] Times of Malta [on-line]. 2012-05-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]. (ang.).
  184. ↑ The hook at Triq San Gwann. [w:] Malta Environment and Planning Authority [on-line]. 2012. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-17)]. (ang.).
  185. ↑ C. Mifsud Bonnici. Corporativismo Maltese Medioevale. „Malta Letteraria”. 12 (4), s. 50–64, 1937. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16]. (wł.). 
  186. ↑ Giovanni Bonello: Histories of Malta. T. 1. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2000, s. 159. ISBN 978-99932-10-01-6. (ang.).
  187. ↑ Wirja u Open Day f'Palazz Kastellanja. [w:] iNews Malta [on-line]. 2014-10-24. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-01)]. (malt.).
  188. ↑ WIRJA FIL-QORTI L-ANTIKA FL-OKKAŻJONI TAL-JUM EWROPEW DWAR IL-ĠUSTIZZJA. [w:] Government of Malta [on-line]. 2014-10-24. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-01)]. (malt.).
  189. ↑ Malta u l-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea, Luxembourg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2014, ISBN 978-92-829-1733-6, OCLC 904335289 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-03] (malt.).
  190. ↑ Health and cultural feast at Notte Bianca. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2013-10-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-07)]. (ang.).
  191. ↑ Invitation To visit Palazzo Castellania during Notte Bianca. [w:] The Malta Independent [on-line]. 2011-09-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-30)]. (ang.).
  192. ↑ Zeev Goldik. European Diploma of Anaesthesiology and Intensive Care: Report from the Examination Committee 2011. „ESA Newsletter”. 44, s. 6, Zima 2011. Iain Moppett, European Society of Anaesthesiology (ESA). (ang.). 
  193. ↑ Hugh W. Harding. Advocates Under the Code de Rohan and the Present Laws. „Scietia”. 3 (2), s. 121, 1950. [zarchiwizowane z adresu 2017-05-20]. (ang.). 
  194. ↑ Valletta: Humillissima Civitatis Vallettæ. Miller House, Luqa: Miller Distributors Limited, s. 71. ISBN 978-99932-86-67-7. (ang.).
  195. ↑ William Zammit, Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798, Book Distributors Limited, 2016, s. 107, ISBN 978-99957-67-12-9 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-17] (ang.).
  196. ↑ Giovannantonio Ciantar: Malta Illustrata. Malta: Mallia, 1780, s. 343. OCLC 314366997. (wł.).
  197. ↑ William Zammit, Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798, Book Distributors Limited, 2016, s. 236, ISBN 978-99957-67-12-9 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-17] (ang.).
  198. ↑ William Zammit, Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798, Book Distributors Limited, 2016, s. 108, 246, ISBN 978-99957-67-12-9 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-17] (ang.).
  199. ↑ a b c Attilio Zuccagni-Orlandini: Corografia fisica, storica e statistica dell'Italia e delle sue isole corredata di un atlante. z zasobów Oxford University: 1842, s. 667. (wł.).
  200. ↑ a b Proclami, notificazioni ed altri avvisi ufficiali, pubblicati dal governo dell’isola di Malta. Dalli 5 ottobre 1813 (alli 31 decembre 1835). z zasobów Oxford University: 1830, s. 36. (wł.).
  201. ↑ F. Cumbo: QR code for Repertorio di proclami, ordinanze, notificazioni ecc. F. Cumbo, 1844, s. 181. (ang.).
  202. ↑ William Zammit, Kissing the Gallows: A Cultural History of Crime, Torture and Punishment in Malta, 1600–1798, Book Distributors Limited, 2016, s. 164–166, ISBN 978-99957-67-12-9 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-17] (ang.).
  203. ↑ Thomas George Bonney: The Mediterranean: Its Storied Cities and Venerable Ruins. University of Michigan: J. Pott, 1907, s. 292. (ang.).
  204. ↑ Paul Knepper, Sandra Scicluna. Historical criminology and the imprisonment of women in 19th-century Malta. „Theoretical Criminology”. 14 (4), s. 407-424, 2010-11-23. London: SAGE Publications. DOI: 10.1177/1362480610376156. ISSN 1362-4806. OCLC 823105776. (ang.). 
  205. ↑ Carmen Lia. „Melitensia”, s. 2. Malta Book World. [zarchiwizowane z adresu 2016-12-28]. (ang.). 
  206. ↑ Joseph Cassar Pullicino. The Order of St. John in Maltese folk-memory. „Scientia”. 15 (4), s. 160, 10-12.1949. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  207. ↑ Frans Sammut: La Malta Revo. Mondial, 2015, s. 273–275. ISBN 978-1-59569-064-7. (esperanto).
  208. ↑ Pierre Cachia: Exploring Arab Folk Literature. Edinburgh University Press, 2011, s. 183. ISBN 978-0-7486-5407-9. OCLC 774002238. (ang.).
  209. ↑ Joseph Cassar Pullicino. The Order of St. John in Maltese folk-memory. „Scientia”. 15 (4), s. 173, 10-12.1949. [zarchiwizowane z adresu 2016-04-17]. (ang.). 
  210. ↑ Europa Programme 2009 bit-tema 'Wirt Kulturali' ‑ Castellania. Central Bank of Malta, 2009. (malt.).
  211. ↑ Quarterly Review 2009. „Quarterly review”. 42 (2), s. 56, 2009-07-17. Valletta: Central Bank of Malta. ISSN 0008-9273. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-15]. (ang.). 
  212. ↑ Annual Report 2009: Forty-Second Annual Report and Statements of Accounts 2009. „Annual report and statement of accounts – Central Bank of Malta”. 42 (1–4), s. 81, 2010-02-26. Valletta: Central Bank of Malta. ISSN 0577-0653. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-15]. (ang.). 
  213. ↑ Coins for culture. [w:] Times of Malta [on-line]. 2009-06-25. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-07)]. (ang.).
  214. ↑ George S. Cuhaj: 2015 Standard Catalog of World Coins 2001-Date. F+W Media, Inc., 2014, s. 714. ISBN 978-1-4402-4040-9. (ang.).
  215. ↑ Martin Morana, Bejn kliem u storja: glossarju enċiklopediku dwar tradizzjonijiet – toponimi – termini storiċi Maltin, Malta: Best Print, wrzesień 2011, s. 57–58, ISBN 978-99957-0-137-6, OCLC 908059040 [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05] (malt.).
Valletta
Historia
Architektura
Ulice i place
Fortyfikacje
Kościoły
Pałace
Muzea
Pomniki
Ogrody
Inne
Sport
Inne

  • † Zburzone / Rozebrane / Ruiny
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Castellania_w_Valletcie&oldid=75031097”