Wolfgang Rihm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wolfgang Rihm

Imię i nazwisko	Wolfgang Michael Rihm
Data i miejsce urodzenia	13 marca 1952 Karlsruhe
Pochodzenie	niemieckie
Data i miejsce śmierci	27 lipca 2024 Ettlingen
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna, muzyka współczesna
Zawód	kompozytor, pedagog
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Wolfgang Michael Rihm (ur. 13 marca 1952 w Karlsruhe^[1][2], zm. 27 lipca 2024 w Ettlingen^[3][4]) – niemiecki kompozytor i pedagog.

Autor ponad 500 utworów instrumentalnych, wokalnych i scenicznych, z których Jakob Lenz jest jedną z najczęściej wystawianych oper kameralnych na niemieckojęzycznych scenach operowych^[2][5].

W 1968 rozpoczął naukę kompozycji u Eugena Wernera Welte w konserwatorium w Karlsruhe. W latach 1972–1973 studiował u Karlheinza Stockhausena w Kolonii, a następnie w latach 1973–1976 u Klausa Hubera w Hochschule für Musik we Fryburgu Bryzgowijskim oraz muzykologię u Hansa Heinricha Eggebrechta na fryburskim Uniwersytecie. Korzystał również z porad Wolfganga Fortnera i Humphreya Searle’a^[1][2]. W 1979/1980 był stypendystą Deutsche Künstlerakademie (10-miesięczna rezydentura w Villi Massimo(inne języki) w Rzymie)^[1].

W latach 1973–1978 był wykładowcą w konserwatorium (Staatliche Hochschule für Musik) w Karlsruhe, w 1985 objął katedrę kompozycji tej uczelni, jego uczniem był m.in. Dariusz Przybylski. Od 1978 regularnie wykładał też na Kursach Darmstadzkich^[1][2]. Kompozytor rezydent Festiwalu w Lucernie(inne języki) (1997) i Festiwalu w Salzburgu (2000) oraz dyrektor artystyczny (latem 2016) i wykładowca Akademii Festiwalowej w Lucernie^[5]. Oprócz zajęć dydaktycznych wygłasza liczne odczyty, pisze eseje i opracowania na tematy muzyczne^[2].

W latach 1984–1989 był konsultantem artystycznym Deutsche Oper Berlin. Od 1982 był członkiem prezydium Deutscher Komponisten-Verband(inne języki), a od 1989 wchodził w skład Rady Nadzorczej Stowarzyszenia GEMA(inne języki)^[5].

W 1998 zdiagnozowano u Rihma nowotwór, od 2016 choroba znacznie się nasiliła. W 2019 powstał godzinny film dokumentalny Das Vermächtnis^[a][6] na temat jego „komponowania z rakiem” – jak to sam autoironicznie określił^[7]. Film pokazuje kompozytora prywatnie – jego rozmowy z żoną Vereną i przemyślenia snute nad ulubionym jeziorem Ferma w pobliżu Karlsruhe. Towarzyszy też kompozytorowi w ryzykownej dla zdrowia podróży na Festiwal w Lucernie, ukazując jego niezłomność w kontynuowaniu, wbrew chorobie, działalności kompozytorskiej i pedagogicznej^[8].

W początkowym okresie twórczości Rihm czerpał z różnych stylów i technik kompozytorskich, m.in. dodekafonii, serializmu, techniki mikrointerwałowej, punktualizmu. Nie stosował się jednak ściśle do zasad określonych w tych technikach, dając pierwszeństwo spontaniczności procesu twórczego^[2][9]. Swobodnie łączył środki o różnej proweniencji, które urozmaicał i upraszczał^[9] (np. poprzez frazy przypominające mowę^[10]), przez co jego muzyka stawała się zrozumiała i czytelna^[9][10]. W jego utworach dominowała epicka narracyjność i ekspresyjna dramaturgia osiągana przez harmoniczne kontrasty i wybuchowe kulminacje^[2][9]. Charakterystyczne kompozycje tego okresu to Lichtzwang, na skrzypce i orkiestrę (1975–1976) oraz utwory orkiestrowe Morphonie (1972), Dis-Kontur (1974) i Sub-Kontur (1974–1975)^[2].

W dziesięcioleciu 1980–1990 Rihm nadal stosował silne i nagłe kontrasty, jednak emocjonalną ekspresję zastąpiła funkcjonalność. Faktura stała się bardziej ekonomiczna, harmonia i barwa bardziej wyrafinowane, a motywy lakoniczne, z bardziej zagęszczoną narracją^[2][9]. Ta redukcja środków, w tym zmniejszanie aparatu wykonawczego, spowodowała wzrost znaczenia muzyki kameralnej^[9]. Powstały m.in. cykle utworów kameralnych Fremde Szenen I–III (1982–1984) i Chiffre I–VIII (1982–1988) oraz orkiestrowy Klangbeschreibung I–III (1982–1987) i Kein Firmament na orkiestrę kameralną (1988)^[2].

W ostatnim, dojrzałym okresie Rihm ma tendencję do łączenia dotychczasowych osiągnięć^[9]. Tworzy rodzaj matrycy formy i wypełnia ją za każdym razem nowym materiałem muzycznym. Ten proces może być kombinacją np. aranżacji, wariacji, parafrazy^[2]. Jedną z takich matryc jest Et nunc II, na instrumenty dęte i perkusyjne (1993). Powracając do materiału wyjściowego po raz pierwszy, Rihm zaszczepił na nim partię fortepianu solo, tworząc rodzaj Konzertstück na fortepian, instrumenty dęte i perkusję, zatytułowany Sphere (1992–1994). W późniejszych przeróbkach ta sama matryca Et nunc II, zastosowana częściowo lub w całości, posłużyła jako podstawa dla 4-częściowego cyklu studiów orkiestrowych Vers une symphonie fleuve (1995–2000), pomyślanego jako „work in progress”^[2][9].

(na podstawie materiałów źródłowych^[1][5])

• 1989 – Medal za Zasługi Orderu Zasługi RFN
• 2001 – Oficer Orderu Sztuki i Literatury
• 2004 – Order Zasługi Badenii-Wirtembergii
• 2011 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN
• 2012 – order Pour le Mérite za zasługi w dziedzinie nauki i sztuki
• 2012 – Komandor Orderu Sztuki i Literatury
• 2014 – Bawarski Order Maksymiliana za Naukę i Sztukę
• 2014 – Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi RFN
• 2015 – Honorowy Medal Prowincji Salzburg

• 1974 – Preis der Stadt Stuttgart
• 1975 – Preis der Stadt Mannheim
• 1978 – Berlin Kunstpreis Stipendium
• 1978 – Reinhold-Schneider-Preis
• 1978 – Kranichsteiner Musikpreis Darmstadt
• 1978 – Reinhold Schneider–Preis der Stadt Freiburg
• 1979 – stypendium miasta Hamburg
• 1979/1980 – stypendysta Deutsche Akademie Rom Villa Massimo
• 1981 – Nagroda Beethovenowska miasta Bonn
• 1983 – stypendium Cité internationale des arts w Paryżu
• 1984/1985 – stypendium Wissenschaftskolleg zu Berlin
• 1986 – Rolf-Liebermann-Preis za operę Hamletmaschine
• 1991 – Musikpreis der Stadt Duisburg
• 1997 – Prix de Composition Musical de la Fondation Prince Pierre de Monaco
• 1998 – Jacob Burckhardt–Preis der Johann Wolfgang von Goethe–Stiftung
• 2000 – Bach-Preis miasta Hamburg
• 2001 – nagroda Royal Philharmonic Society za Jagden und Formen
• 2003 – Ernst von Siemes Musikpreis
• 2010 – Złote Lwy na Biennale w Wenecji za całokształt twórczości
• 2014 – Robert Schumann Preis für Dichtung und Musik
• 2017 – Preis der Europäischen Kirchenmusik

Doktor honoris causa Wolnego Uniwersytetu Berlińskiego (1998) oraz członek honorowy wielu niemieckich uczelni artystycznych, a także Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych i Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique(inne języki).

(na podstawie materiałów źródłowych^{[2][5][11][12]})

• 1997 – Wolfgang Rihm, Ulrich Mosch (red.). Ausgesprochen: Schriften und Gespräche. Winterthur: Amadeus Verlag. ISBN 3-7957-0395-6 (niem.)
• 2001 – Wolfgang Rihm, Reinhold Brinkmann. Musik Nachdenken: Reinhold Brinkmann und Wolfgang Rihm im Gespräch. Regensburg: ConBrio Verlag. ISBN 3-932581-47-4 (niem.)
• 2002 – Wolfgang Rihm, Ulrich Mosch (red.). Offene Enden: Denkbewegungen um und durch Musik. Munich: Hanser Verlag. ISBN 978-3-446-20142-2 (niem.)

• Maciej Jabłoński: Rihm Wolfgang. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 8: Pe–R część biograficzna. Kraków: PWM, 2004, s. 398-400. ISBN 83-224-0837-4. (pol.).
• Wolfgang Rihm. W: Bogusław Schaeffer: Kompozytorzy XX wieku. T. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 234-236. ISBN 83-08-01859-9. (pol.).
• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 755. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).

• Wolfgang Rihm w bazie AllMusic (ang.)
• Wolfgang Rihm w bazie Discogs.com (ang.)
• Dyskografia Wolfganga Rihma w bazie MusicBrainz (ang.)
• Dyskografia w Naxos. (ang.).
• Wolfgang Rihm w bazie IMDb (ang.)
• Festiwal w Lucernie. (ang. • fr.).
• Akademia Festiwalu w Lucernie. [dostęp 2020-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-18)]. (ang. • fr.).