Babayi-Əmir (jurnal) — Vikipediya

Babayi-Əmir
az.-əski. بابای امیر‎
"Babayi-Əmir" jurnalının 21 aprel 1915-ci il tarixli ilk nömrəsi
Baş redaktor	Əliabbas Müznib
Növ	satirik jurnal
Təsisçi	Əbülfəz Mütəlliboğlu
Təsis tarixi	21 aprel (4 may) 1915
Nəşrini dayandırıb	17 (30) oktyabr 1916
Ölkə	Azərbaycan
Qərargah	Bakı
Dil	Azərbaycan dili

"Babayi-Əmir" jurnalı (az.-əski. بابای امیر‎) — Bakıda 1915–1916-cı illərdə çıxan həftəlik ədəbi və ictimai-siyasi satirik jurnal.^[1]

Mətbuatda "zərərli istiqamətli" yazılarına görə Sibirə sürgün edilən Əliabbas Müznibi Romanovlar sülaləsinin üç yüz illiyi münasibətilə əfvə düşdükdən sonra 1913-cü ildə Bakıya qayıdır və yeni mətbu orqanlar yaratmağa başlayır. Lakin sürgün həyatını nəzərə alan yerli çap orqanları onun qəzet təsis etməyinin qarşısını alır. Ə.Müznibi 1914- cü ildə bu işin çarəsini taparaq, fənd işlədib yaşca özündən böyük olan qardaşı Əbülfəz Mütəllibzadənin adına "Dirilik", 1915-ci ilin aprel ayından isə "Babayi-Əmir" adlı satirik jurnalı qeydiyyatdan keçirir.

Beləliklə, "Babayi-Əmir" jurnalı "Dirilik" məcmuəsinin nəşriyyatı olaraq, 1915-ci il 21 apreldən 1916-cı il 17 oktyabradək Bakıda nəşr olunmuşdur. Jurnalın redaktoru şair və ədəbiyyatşünas Əliabbas Müznib, sahibi, naşiri isə onun qardaşı Əbülfəz Mütəlliboğlu olmuşdur.^[1] "Babayi-Əmir" jurnalının nəşrinə "Molla Nəsrəddin" jurnalının böyük təsiri olmuşdur. İlk sayında "Gəlmişəm" adlı baş məqaləsində jurnal mətbuat aləminə gəlişini satirik tərzdə belə çatdırır:

Nə eləyim, dərd çox, yük ağır, qüvvət az, zülm çox, hümmət yox! Baş məqalədə jurnal dünya müharibəsindən yazacağını, alman qoşunlarının azğınlığını təsvir edəcəyini qələmə alırdı.

Alman imperatoru Vilhelmə müraciət edən məqalə müəllifi yazırdı:

Ey biinsaf Vilhelm. Sənin Allahın, peyğəmbərin, dinin, imanın yoxdurmu? Əgər sənin məqsədin yer almaqsa, tut düz dünyanı, gözünə girsin, daha heyvan kimi qoca və qarıları qırmaq, qızların namusuna toxunmaq, arvadların qarnını cırmaq, fəqir-füqəranın mal-əmlakını dağıtmaq, məbədlərini yandırmaq nə üçünüdür?

"Babayi-Əmir"in səhifələrində mədəniyyət məsələləri, satqın ziyalılar, dini fanatizm əleyhinə mübarizə və s. mövzularda yazılara, rəsmlərə geniş yer verilirdi. Yazıları əsasən şeirlərdən ibarət idi. Sələfi "Molla Nəsrəddin" jurnalı kimi, "Babayi-Əmir"də də felyeton, satirik şeir və s. janrlardan istifadə edilirdi. "Babayi-Əmir"in əməkdaşları arasında M.S.Ordubadi, Əli Nəzmi, Seyid Hüseyn, Ə.Vahid, B.Abbaszadə (Hambal), H.İ.Qasımov və başqaları vardı. Həmçinin jurnalda Əliabbas Müznib və "Dirilik"in digər mühərrirləri və şairləri iştirak edirdilər. Eyni zamanda jurnalda Cəfər Cabbarlı, Əliağa Vahidin felyetonları, satirik şeirləri də dərc olunmuşdur.

Babayi-Əmirin əhatə etdiyi ədəbi ictimai məsələlərdə müxtəlif idi. Mütərəqqi ədiblərin jurnalın ətrafına toplaşması və Ə.Müznibinin tərcümeyi-halı yerli çar orqanlarının, Senzura Komitəsinin ciddi narahatlığına səbəb olmuşdu. Qafqaz canişininin mülki işlər üzrə köməkçisi knyaz Orlovun canişini G.S.Kovalyova yazdığı məxfi məktubunda deyilir:

Hörmətli cənab Georgi Samolyoviç! Arayışı təqdim edərək Əlahəzrətdən Bakı şəhərində tatar (Azərbaycan) dilində çıxan "Babayi-Əmir" yumoristik jurnalının redaktorunu hüzurunuza çağırmağınızı, onun bahalığın hökm sürdüyü, əhalinin kasıb təbəqəsinin maddi təminatında çatışmazlıqların açıq-aşkar şəkildə hiss olunduğu bir vaxtda, əhalinin bir hissəsini digər hissəsinə qarşı qoyaraq jurnalın səhifələrində araqızışdırıcı məqalələr yerləşdirilməsinə yol verməməyinizi xahiş edirik.

C.Məmmədquluzadə Ensiklopediyasında belə iddia edilir ki, jurnalın cəmi 65 nömrəsi çapdan çıxmışdır. A. Şahverdiyevin fikrinə görə isə jurnalda 30 dekabr 1915-ci ilə qədər 31 nömrə, 2-ci il 1916-cı ildə 29 nömrə, cəmi 60 nömrə çıxmışdır.

Həmçinin ensiklopediyada göstərilir ki, jurnalın 26-31-ci nömrələri üçün Əzim Əzimzadə rəngli rəsmlər çəkmişdir. İyirmi altıncı nömrəsinədək jurnal rəngsiz çap olunurdu. N.Zeynalov və A.Aşırlı fikrinə görə isə jurnalın 27 nömrəsi karikaturasız çıxmışdır. 27-ci nömrədən sonra jurnalda Əzim Əzimzadənin karikaturaları görünməyə başlamışdır.

C.Cabbarlının yaradıcılığının birinci dövrü "Babayi-Əmir" jurnalı ilə bağlıdır. Onun burada 50-dən çox satirik şeiri çıxmışdır. C.Cabbarlı öz şeirlərini "Qəyur Əyyar", "Şətrəng Əyyar" təxəllüsləri ilə çap etdirirdi. Bu şeirlərdə Sabir satirasının güclü təsiri vardır. "Görməmişəm, eşitməmişəm" şeirində xalqın qeydinə qalmayıb keflərini çəkən və "beş şahı varı gəzən" dövlətlilər, "Qaç, baba" şeirində qadın azadlığının düşmənləri, "Arvadlar deyirlər" şeirində hər gün qumar oynayıb arvadının sırğasınacan uduzan sərxoş, əyya. kişilər tənqid olunur. C.Cabbarlının şeirləri içərisində ən qüvvətlisi "Üstünə" adlı satiradır. Burada kəskin bir dil ilə o dövrün acı həqiqətləri eydana çıxarılıb tənqid edilir. Jurnalın səhifələrində Ə.Vahidində satirik şeirlərinə və felyetonlarına rast gəlmək mümkün olur. Vahid satirik şeirlərində cəhalət və mövhumatı, ümumiyyətlə feodal-patriarxal həyatı, ruhaniləri və istismarçı sinifləri kəskin tənqid edirdi.

"Zərərli istiqamətinə görə" "Babayi-Əmir" jurnalının nəşri 1916-cı il oktyabrın 17-də dayandırılmışdır.

• Arı (jurnal)
• Bəhlul (jurnal)
• Kəlniyyət (jurnal)

• Cəlil Məmmədquluzadə Ensiklopediyası. Bakı, 2008. səh. 63.  (az.)
• Akif Aşırlı "Azərbaycan mətbuat tarixi" I hissə, Bakı-2009
• N.N.Zeynalov "Azərbaycan mətbuat tarixi", I hissə. Bakı, 1973, ADU-nun nəşriyyatı