French
DeutschRasy psa – Wikipedia, wolna encyklopedia
Rasy psa – dawniej rasy (w znaczeniu zootechnicznym) zwierząt z gatunku psa domowego (Canis familiaris) wyselekcjonowane głównie pod kątem wartości użytkowej, a współcześnie grupy psów uznanych przez organizację kynologiczną za spełniające wymogi wzorca rasy, ukierunkowanego głównie pod kątem wyglądu zewnętrznego[1], przekazujące swoje cechy fizyczne i psychiczne potomstwu[2]. Różne stowarzyszenia kynologiczne stosują różne kryteria podziału tego gatunku na rasy oraz – zachowując odrębność w jeszcze większym stopniu – grupują rasy według swoich zasad, określonych we wzorcu rasy.
Pojęcie rasy powstaje, kiedy grupa osobników należących do tego samego gatunku jest w stanie reprodukować się, konsekwentnie zachowując te same cechy, przy uwzględnieniu takich czynników jak środowisko, historia, geografia, czy użytkowość. Istotne jest, by była to grupa o liczebności wystarczającej do utrzymania rasy bez konieczności stosowania kojarzeń w pokrewieństwie bądź dolewu obcej krwi[3].
Powstawanie ras psa
[edytuj | edytuj kod]Nie istnieją dokładne dane dotyczące czasu w jakim człowiek miałby zacząć ingerować w hodowlę tych zwierząt. Räber podaje, że w mezolicie ludzie preferowali osobniki przywiązujące się do ludzkiej grupy i pod tym kątem przeprowadzali dobór. Istotny skok w procesie tworzenia się ras nastąpił w momencie porzucenia przez ludzi koczowniczego trybu życia na korzyść osiadłego, związanego z uprawą ziemi i hodowlą innych zwierząt domowych (m.in. bydła)[4]. Początkowo typy psów, które wyłoniły się z procesu selekcji dokonywanej przez człowieka i środowisko, były „rasami regionalnymi” mogącymi przeżyć w odpowiedniej niszy ekologicznej.
Przykładem takiej prarasy jest pies torfowy, w typie wilkowatym (Canis familiaris palustris), którego szczątki pochodzące z neolitu, odkryto pod koniec XIX wieku, w Szwajcarii. Pies ten był trzymany w osadach ludzkich zbudowanych na palach, w rejonach zabagnionych. Studer, będący zoologiem z Berna, zafascynowany odkryciem szczątków prapsów wraz z innymi naukowcami, stworzył historyczny podział ras w stosunku do współcześnie istniejących. Opublikował te wyniki w 1901 roku, w swojej pracy pod tytułem „Psy prehistoryczne a obecnie żyjące rasy” (Die prähistorischen Hunde in ihrer Beziehung zu den gegenwärting lebenden Rassen). Na podstawie tej pracy wielu późniejszych kynologów tworzyło swoje publikacje. Z czasem okazało się, że przedstawiony przez Studera podział ras nie uwzględniał wszystkich cech, a nadanie nazwy szpic torfowy długo pokutowało poglądem, że szpice to najstarsza grupa psów na świecie.
Skamieniałości pochodzące z ok. 6500 lat temu (4500 lat p.n.e.) pozwoliły wyodrębnić 5 głównych typów psa z tamtego okresu[5]:
- mastify
- wilkowate
- charty
- pointery
- psy pasterskie.
Według Hansa Räbera pierwsze hodowle psów rasowych prowadzili myśliwi szlacheccy, którzy kładli nacisk na „czystość ras” rozumianą jako umiejętności myśliwskie przekazywane potomstwu, takie jak trzymanie tropu itp. Stare germańskie dokumenty prawne informują o dużej wartości psa w ten sposób hodowanego[4].
Do czasów współczesnych powstały tysiące ras psa domowego[6], głównie myśliwskich[7]. Większość z nich wyginęła. Około 400 ras uznano w rejestrach organizacji kynologicznych. Niektórym współczesnym rasom grozi wyginięcie.
W efekcie sprzecznych poglądów hodowców na temat wyglądu psów poszczególnych ras[6], w XIX wieku powstały pierwsze kluby kynologiczne. Wprowadziły wzorce dla każdej z ras, księgi hodowlane (księgi rodowodowe, wykazujące przodków poszczególnych psów), rodowody (świadectwa pochodzenia) oraz zakaz wystawiania psów niezarejestrowanych w księgach hodowlanych. Przyczyniło się to do ukierunkowania hodowli psów pod kątem spełnienia wymogów wzorca narzuconego przez klub kynologiczny działający w danym regionie. Selekcjonowanie osobników pod kątem użytkowości zostało zastąpione dążeniem do podkreślania zewnętrznych cech budowy (eksterieru)[1][6].
Hodowla w tzw. czystości rasy polega na kojarzeniu blisko spokrewnionych osobników w obrębie tejże rasy, co ograniczyło pulę genową jej populacji. Wybieranie do dalszej hodowli osobników spełniających wymogi wzorca rasy, zwłaszcza zwycięzców wystaw, jeszcze bardziej zwiększa poziom inbredu. Takie techniki hodowlane przyczyniły się do wzmacniania wad genetycznych zwierząt[6]. W prawidłowo prowadzonej hodowli psy będące nosicielami genów odpowiedzialnych za wady wrodzone nie powinny być dopuszczane do reprodukcji[1].
Zmienność ras psa
[edytuj | edytuj kod]
Mimo olbrzymiej zmienności obserwowanej w obrębie gatunku uważa się, że udomowieniu uległ tylko jeden, nazwany przez Karola Linneusza Canis familiaris. Linneusz zdefiniował to zwierzę na podstawie takich cech jak: „ogon skierowany w górę”, „lizanie ran”, „częstego zapadania na rzeżączkę” oraz „oddawania moczu na dźwięk pewnych melodii”.
Zarówno różnice w rozmiarach (psy rasy chihuahua mają dwanaście centymetrów w kłębie, wilczarz irlandzki niemal metr), jak i w wadze (mastif angielski waży pięćdziesiąt razy tyle co szpic miniaturowy) mogą być bardzo znaczne. Podobnie zakres umaszczenia, kształtów i cech charakteru psów jest bardzo szeroki.
Poszczególne rasy psa mają różny zasięg występowania. Niektóre są popularne na całym świecie, inne znane są tylko w kraju pochodzenia, ewentualnie w jego najbliższym sąsiedztwie. Wiele ras przeznaczonych pierwotnie do ściśle określonych zadań przystosowało się z czasem do pełnienia różnych funkcji. Głównie z tych powodów nie istnieje jednolita systematyka ras. Stosowane przez poszczególne organizacje kynologiczne systematyki opierają się na pokrewieństwie poszczególnych ras, ich użyteczności i przydatności do określonych zadań, a także na liczebności przedstawicieli danej rasy w rejonie działania danej organizacji[7]. Tak postawione kryteria powodują rozbieżności w ocenie, do której grupy zaliczyć psy danej rasy, a tym samym powodują, że przyjmowane klasyfikacje są podziałami sztucznymi.
Najstarsze rasy o genach najbardziej zbliżonych do wilka określane są mianem psów pierwotnych albo ras prymitywnych. Co do pozostałych ras brak jest dowodów umożliwiających określenie ich filogenezy.
Główne grupy ras wyróżniane pod kątem użyteczności to:
- psy użytkowe, nazywane też roboczymi albo pracującymi – są to psy pasterskie (zwane też owczarkami lub psami do zaganiania zwierząt gospodarskich), pociągowe, służbowe i stróżujące, a także towarzyszące osobom niepełnosprawnym,
- psy myśliwskie, a wśród nich wyżły, psy gończe, płochacze, posokowce i norowce (jamniki),
- psy ozdobne i do towarzystwa.
Ze względu na budowę ciała psów danej rasy można zaliczyć je do określonego typu, przy czym proponowane podziały na takie typy również są zależne od autora. Przykładowy podział współcześnie występujących ras:
- molosy, a wśród nich dogi i mastify,
- teriery,
- charty,
- szpice (wśród nich są psy pociągowe, pasterskie i myśliwskie),
- pinczery,
- sznaucery.
Rasy psa domowego
[edytuj | edytuj kod]Zestawienie nazw ras psa domowego w układzie alfabetycznym.
Uwagi:
- Nazwy ras zapisane zostały małą literą, z wyjątkiem nazw własnych oraz rzeczowników niemieckich, bez uwzględniania innych form zapisu publikowanych w źródłach, w tym wewnętrznych publikacjach ZKwP[8].
- Różni autorzy podają odmienną kolejność przymiotników w nazwach polskich (np. gończy istryjski krótkowłosy lub istryjski gończy krótkowłosy, czeski terier lub terier czeski). W tabeli wymieniono tylko jedną z form.
Popularność ras psów
[edytuj | edytuj kod]Popularność danej rasy często zależna jest od aktualnych trendów, związanych na przykład z ukazywaniem się filmów. Przykładowo w latach 60. XX wieku dużą popularność zdobyły psy rasy dalmatyńczyk, w związku z premierą filmu animowanego 101 dalmatyńczyków[19]. W 1993 w Polsce zarejestrowane było 375 ras psów na ok. 400 uznawanych wówczas przez FCI. Warto zauważyć, że liczba ras psów w Polsce po 1989 znacznie wzrosła, biorąc pod uwagę, że na poznańskiej wystawie w 1988 wystawiono zaledwie 122 rasy[2].
W latach 90. XX w. do najpopularniejszych ras widywanych w Polsce należały owczarki niemieckie, pudle, jamniki oraz sznaucery[2].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db dc dd de df dg dh di dj dk dl dm dn do dp dq dr ds dt du dv dw dx dy dz ea eb ec ed ee ef eg eh ei ej ek B. Fogle: Wielka encyklopedia: Psy. Warszawa, 1996, ISBN 978-83-7319-815-9.
- ↑ a b c Marian Szymankiewicz, Zasady chowu i hodowli psów rasowych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1993, s. 8, 10-11, ISBN 83-09-01580-1.
- ↑ a b c d e f g Multimedialna Encyklopedia Powszechna WIEM edycja 2006. Young Digital Poland S.A., 2006.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u H. Räber: Encyklopedia psów rasowych. T. I i II. Warszawa, 1999.
- ↑ David Taylor: Księga psów. Warszawa: Świat Książki, 1995, s. 8–9. ISBN 83-7129-102-7.
- ↑ a b c d David Taylor: Ty i twój pies. Warszawa: Muza SA, 2001. ISBN 83-7319-029-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd D. Najmanova, Z. Humpal: Psy rasowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1987.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db dc dd de df dg dh di dj dk dl dm dn do dp dq dr ds dt du dv dw dx dy dz ea eb ec ed ee ef eg eh ei ej ek el em en eo ep eq er es et eu ev ew ex ey ez fa fb fc fd fe ff fg fh fi fj fk fl fm fn fo fp fq fr fs ft fu fv fw fx fy fz ga gb gc gd ge gf gg gh gi gj gk gl gm Systematyka ras według FCI. ZKwP.
- ↑ a b c d e f g h i j k Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne (Dz.U. z 2003 r. nr 77, poz. 687).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v E.-M. Krämer: Rasy psów. Warszawa, 2003.
- ↑ Wzorzec rasy nr 331 (FCI Standard N° 331) (pdf), Związek Kynologiczny w Polsce – Zarząd Główny.
- ↑ a b c Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
- ↑ Wzorzec rasy nr 173 (FCI Standard N° 173) (pdf) (pol.), Związek Kynologiczny w Polsce – Zarząd Główny.
- ↑ Wzorzec rasy nr 170 (FCI Standard N° 170) (pdf) (pol.), Związek Kynologiczny w Polsce – Zarząd Główny.
- ↑ Elżbieta Chwalibóg: Teriery. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Egros”, s. 93. ISBN 83-86268-48-4.
- ↑ E.-M. Krämer: Rasy psów. Warszawa, 2003, s. 76.
- ↑ wzorzec FCI rasy DUŃSKO-SZWEDZKI PIES WIEJSKI (pdf). Związek Kynologiczny w Polsce, 19 maja 2009. [dostęp 2012-02-13].
- ↑ Wzorzec rasy nr 184 (FCI Standard N° 184) (pdf), Związek Kynologiczny w Polsce – Zarząd Główny.
- ↑ Aleksandra Nowak, MODA NA CZTERECH ŁAPACH, „enter the ROOM” [dostęp 2018-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-08] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Systematyka ras według FCI z uwzględnieniem polskiego nazewnictwa ras (pdf), Związek Kynologiczny w Polsce – Zarząd Główny
- Breeds nomenclature. [w:] Oficjalna strona FCI [on-line]. Fédération Cynologique Internationale. [dostęp 2012-02-29]. (ang.).
- Bruce Fogle: Wielka encyklopedia: Psy [Encyclopedia of the dog]. (tłum.) Marcin Gorazdowski. Warszawa: Muza SA, 1996. ISBN 978-83-7319-815-9.
- Eva-Maria Krämer: Rasy psów. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-372-7.
- D. Najmanova, Z. Humpal: Psy rasowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1987.
- Hans Räber: Encyklopedia psów rasowych. T. I i II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1999.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wykaz klubów poszczególnych ras przy Związku Kynologicznym w Polsce (komisje zarządu głównego)
- Wykaz klubów poszczególnych ras przy Związku Kynologicznym w Polsce (z władzami wybieralnymi)
- Wzorce ras z podziałem na grupy na stronie Związku Kynologicznego w Polsce.
- O genie odpowiedzialnym za wielkość psów